Gevolgen inflatie en hoge rente merkbaar tot in haarvaten samenleving

Inflatie blijft een punt van zorg

Boodschappen zijn een stuk duurder dan een jaar geleden. Na de eind vorig jaar ingezette daling ging de inflatie in april en mei zelfs weer een stukje omhoog, tot 6,8% in mei. We voorzien in onze ramingen van juni gemiddeld 4,2% inflatie over heel 2023 en dat is hoger dan de 2% waar we naar streven. Als antwoord op de inflatiecijfers in de eurozone heeft de Europese Centrale Bank de rente verhoogd, om onze economie te laten afkoelen.

Welke middelen zetten we in?

Het verhogen van de rente is het middel van centrale banken om de economie te laten afkoelen en de inflatie naar beneden te krijgen. De rente werkt als gas- en rempedaal van de economie. Een hoge rente maakt het duurder om geld te lenen. De hoge rente maakt het ook aantrekkelijker om geld te sparen. Dat zorgt ervoor dat mensen en bedrijven minder geld uitgeven. En dan neemt de vraag af. Het gevolg daarvan is dat de prijzen minder hard stijgen, waardoor de inflatie afneemt. Niet alleen de centrale banken kunnen wat doen. Ook de overheid en de werkgevers en werknemers kunnen een bijdrage leveren.

Waarom zet de ECB niet gewoon een extra tandje bij?

De Europese Centrale Bank (ECB) heeft de depositorente verhoogd van -0,5% in juli 2022 tot 3,5% in juni van dit jaar. Het duurt enige tijd voordat dit effect op de inflatie heeft, maar door de hogere rente is het voor huishoudens en bedrijven duurder geworden om te lenen en te investeren. En als dat nodig is zal de rente nog langer worden verhoogd om de economie af te koelen en de inflatie naar beneden te krijgen.

Waarom houdt de inflatie zo lang aan?

De energieprijzen zijn gedaald en dat is gunstig voor de portemonnee. Maar daarmee is het probleem van de hoge inflatie nog niet opgelost. Doordat energie lange tijd erg duur was, zijn goederen en diensten waar tijdens het produceren energie voor nodig is, ook duurder geworden. Omdat het even duurt voordat deze producten in de winkel liggen, is het effect van de hogere energieprijzen langer merkbaar in de prijzen van producten en diensten. En ook hogere graanprijzen werken bijvoorbeeld door. In Nederland liggen de voedselprijzen nog steeds gemiddeld ruim 12% hoger dan een jaar geleden.

Ons omringende landen hebben minder last van prijsstijgingen. Hoe kan dat?

De inflatie in Nederland is hoger dan in andere eurolanden. Ook zijn de prijsstijgingen in Nederland breder verspreid over producten en diensten dan in andere landen. Dit is een teken dat de Nederlandse economie meer oververhit is dan in de rest van de eurozone. Dat wil zeggen dat de vraag naar goederen en diensten in Nederland erg hoog is in verhouding tot het aanbod. Het rentebeleid van de ECB richt zich overigens op de gemiddelde inflatie in het hele eurogebied. Dus als de Nederlandse inflatie hoger blijft dan die in het eurogebied, wordt het belangrijker dat de overheid en sociale partners bijdragen aan het dempen hiervan. De overheid kan dat doen door bij haar begrotingsbeleid niet te veel geld uit te geven, terwijl werknemers en werkgevers dit kunnen doen door de groei van winsten en lonen te beheersen. 

En als de inflatie daalt, krijgen we de oude prijzen weer terug?

Nee, helaas. Omdat inflatie een percentage is dat aangeeft hoeveel de prijzen stijgen in vergelijking met een jaar eerder, betekent een daling van inflatie niet dat de prijzen weer lager worden. De prijzen liggen dan op een hoger niveau. Maar bij lagere inflatie zullen de prijzen wel minder snel stijgen. Alleen als er sprake is van zogenoemde deflatie dalen prijzen weer. Een recent voorbeeld hiervan zijn de dalende energieprijzen. 

Begrijpelijk dat werknemers vragen om hogere lonen, toch?

Bijna een derde van de volwassenen in ons land maakt zich zorgen over hun financiële toekomst, zo blijkt uit onderzoek van het CBS. Huishoudens zijn begrijpelijkerwijs bezorgd over hun financiële positie. Iedereen wil graag een hoger loon om de prijsstijgingen bij te benen. Maar loonafspraken draai je niet zomaar terug.  En juist omdat werkgevers er langere tijd aan vast zitten, reageren ze terughoudend met loonstijgingen. 

Lonen stijgen soms fors

Lonen en prijzen reageren op elkaar. Hogere lonen betekenen hogere kosten voor de werkgever, die deze voor een deel zal doorberekenen aan de klant zodat de prijzen stijgen. Tegelijkertijd kampen verschillende sectoren met tekorten aan personeel. Om personeel aan te trekken en te behouden bieden werkgevers daarom hogere salarissen. Soms gaat dat om forse loonstijgingen van wel 10% en meer. 

Verhoog lonen en winsten beheerst

Met name in de laatste maanden van vorig jaar zagen we een stijging van bedrijfswinsten. Dankzij het hersteleffect uit corona konden bedrijven hogere prijzen vragen zonder dat de klanten weg bleven. Hierdoor werden hun winsten hoger. Voor het bestrijden van de inflatie is het belangrijk dat niet alleen de stijging van lonen, maar ook die van winsten beheerst verloopt. 

Overheid moet op de begroting letten

Het begrotingstekort blijft net onder de 3% van ons bruto binnenlands product (bbp), dus net onder de norm die in Europees verband is afgesproken. Omdat de economie goed draait, is dit begrotingstekort aan de hoge kant. Als de overheid veel uitgeeft, werkt dat oververhitting van de economie in de hand. Dit zorgt voor opwaartse druk op de inflatie. Als de overheid besluit tot nieuwe uitgaven (zoals bijvoorbeeld koopkrachtondersteuning voor huishoudens) is het belangrijk dat die extra uitgaven gedekt zijn. Anders blijft de inflatie langer hoog.