Bewust inconsistent

Iedereen zal in het werkende leven wel eens gehoord hebben van (on)bewust (on)bekwaam. Kun je iets heel slecht, maar heb je daar geen idee van, dan ben je onbewust onbekwaam. Ik heb dat zelf met het repareren van kleding. Daar ben ik heel goed in, al vindt mijn moeder van niet, maar wat weet zij er nou van?

Bewust bekwaam

Omgekeerd kunnen er dingen zijn waar je heel goed van weet dat je er heel goed in bent. Het past me natuurlijk niet om daar een voorbeeld van mezelf bij te geven, maar als ik kijk naar waar ik werk, bij De Nederlandsche Bank, dan zie ik wel veel voorbeelden van bewust bekwaam. We hebben heel veel goede mensen in dienst en die zorgen er met zijn allen voor dat wij goed monetair beleid maken, het betalingsverkeer goed regelen en goed toezicht houden op de financiële sector.

Bewust bekwaam dus.

Ik moest aan (on)bewust (on)bekwaam denken toen iemand laatst zei dat DNB zwalkt in haar beleid. Dat we de ene keer A adviseren en de andere keer B. Dat we dus inconsistent zijn. En dat, toen ik verbaasd opkeek, betekende dat ik me er niet van bewust was dat dit zo zwalkend overkomt. Onbewust inconsistent dus. En als je er even over nadenkt, dan hebben we in de afgelopen jaren verschillende adviezen gegeven. Dan weer is er veel loonruimte volgens DNB, dan weer niet en prediken we een beheerste loongroei. Of bij de overheidsuitgaven: dan weer is er wat DNB betreft ruimte voor forse bestedingen, dan weer moet het matig of moet er worden bezuinigd.

Grijsgedraaide plaat

Dat zou suggereren dat het altijd beter is om bewust consistent te zijn. Oftewel, dat je altijd vasthoudt aan een standpunt, ongeacht wat er in de wereld gebeurt of wat de rest van de wereld ervan vindt. En vroeger was dat bij ons ook wel een beetje het geval. We kregen wel eens het verwijt – zeker niet altijd ten onrechte – een grijsgedraaide plaat af te spelen. Altijd te volharden in onze standpunten, die misschien wel heel juist waren, maar verre van haalbaar. Bewust consistent dus. Of misschien zelfs onbewust consistent.  

Tegenwoordig zitten we wel wat anders in de race. Wij geven weliswaar nog steeds beleidsadviezen voor de langere termijn. Dat is en blijft onze taak en verantwoordelijkheid. Maar wat als die langere termijn steeds veranderlijker wordt?

Eind vorig jaar riepen we op tot een hogere loongroei. De cao-loongroei bij bedrijven lag toen op gemiddeld zo’n 3,5%. Dat is een groei waarbij het aandeel van het arbeidsinkomen in de totale koek van ons nationaal inkomen verder zou dalen, wat voor ons onwenselijk was. Maar dit voorjaar groeiden de cao-lonen juist veel sneller. In sommige akkoorden met 10 procent of meer. En dat terwijl de inflatie sterk was opgelopen. Deze snelle stijging ging té voortvarend en we wilden wijzen op het risico dat hoge lonen, en trouwens ook hoge winsten, de inflatie verder konden aanwakkeren. Daarom riepen we toen we op tot beheerste loongroei. Kortom, we houden koers op ons langetermijndoel; voor een centrale bank vooral prijsstabiliteit en financiële stabiliteit.

Deze tijd vraagt om flexibiliteit

Op die langere termijn speelt nu natuurlijk ook de enorme transitie naar een duurzame economie. Dat brengt steeds sneller, steeds meer fundamentele veranderingen met zich mee. En daar bovenop hebben we de afgelopen jaren twee enorme schokken gehad in onze economie, als gevolg van covid en de oorlog in Oekraïne. Dat vraagt om flexibiliteit.

We moeten nu dus veel meer dan vroeger naar de omstandigheden kijken en onze adviezen daarop aanpassen. Tijdens de coronacrisis kwam onze economie met een schok tot stilstand en adviseerde DNB grootschalige, incidentele steunmaatregelen. Er was namelijk sprake van een historisch sterke terugloop van onze economie en wat meer staatsschuld konden we prima hebben. Er bestond geen reëel risico dat de tijdelijke overheidssteun zou leiden tot problemen met de houdbaarheid van de overheidsschuld op de langere termijn. De omstandigheden gaven dus aanleiding voor dit advies. Daarbij was wel het uitgangspunt dat de steunpakketten tijdelijk zouden zijn.

Momenteel draait onze economie juist op volle toeren, met een krappe arbeidsmarkt, ondanks de recente afkoeling. Tegelijkertijd wordt een sterke toename van onze overheidsschuld verwacht. Juist nu zou de overheid buffers moeten opbouwen voor de toekomst. Daarom adviseren we om extra uitgaven op de rijksbegroting te dekken met lastenverzwaringen of bezuinigingen.

Bovendien is het huidige begrotingspad niet houdbaar op de langere termijn. De ramingen laten zien dat er zonder bijsturing structureel te grote begrotingstekorten (tot ruim boven de 3%-norm van Brussel) zullen zijn. Dat is onwenselijk en een volgend kabinet zou dan ook naar onze mening de bakens moeten verzetten, zoals recentelijk uiteengezet in het advies van de Studiegroep Begrotingsruimte. DNB is hier lid van.

When the facts change

Alles bij elkaar roepen we heel consistent op tot anticyclisch begrotingsbeleid. Maar onze boodschap klinkt wel inconsistent: Eerst oproepen tot stimuleren en nu weer bezuinigen. Ja, onze adviezen wijzigen als de omstandigheden daarom vragen. Of zoals een beroemde econoom ooit zei: ‘When the facts change, I change my mind. What do you do, sir?’

Misschien moeten we voortaan wel beter benoemen waarom we soms ons advies wijzigen. Zodat ook anderen weten dat we niet onbewust inconsistent zijn. Zodat we soms bewust inconsistent kunnen zijn. En daar kan ik uitstekend mee leven.