Inleiding Klaas Knot persconferentie OFS najaar 2022

Goedemorgen allemaal en van harte welkom bij deze persconferentie over het Overzicht Financiële Stabiliteit. Ik wil graag beginnen met een korte uiteenzetting van de belangrijkste boodschappen uit het OFS en zal daarna graag jullie vragen beantwoorden.

Omgeving

• Allereerst wil ik stilstaan bij de ongekende economische situatie waar we ons momenteel in bevinden. De combinatie van een torenhoge inflatie, afzwakkende groeivooruitzichten en oplopende rentes hebben we zo’n vier decennia lang niet gezien. We zitten nog in de herstelperiode van een pandemie die de wereld twee jaar lang in haar greep heeft gehouden. Net toen de laatste lockdown in Nederland was opgeheven en we dachten dat we op adem konden komen, viel Rusland Oekraïne binnen. Het verdere beloop van de oorlog is uiterst onzeker en het einde lijkt alles behalve in zicht.
• De oorlog heeft indirecte, maar grote gevolgen voor onze economie. In de eerste helft van dit jaar was de groei van de Nederlandse economie nog verrassend sterk, met een toename van consumptie, uitvoer en bedrijfsinvesteringen. Ook wordt de arbeidsmarkt nog steeds gekenmerkt door krapte en is het sentiment onder producenten nog overwegend positief. Vooruitkijkend is het beeld echter aan het kantelen. De zorgen over een wereldwijde recessie nemen toe, ook bij mij.
• De economie wordt momenteel overschaduwd door historisch hoge inflatie en oplopende rentes. De stijgende energieprijzen zijn nog steeds voor twee derde verantwoordelijk voor de hoge inflatie, maar inmiddels worden bijna alle producten duurder. Ook de zogeheten kerninflatie, waar energie en voedsel niet in meewegen, ligt met 6,4 % inmiddels fors boven onze doelstelling. In reactie op de hoge inflatie verhogen centrale banken de rente met flinke stappen en is de lange periode met steeds lagere rentes ten einde gekomen.
• Doordat de loongroei achterblijft, verliezen huishoudens een deel van hun koopkracht. Hoewel de steunmaatregelen van de overheid de nodige verlichting geven, ondervinden met name de lage- en middeninkomens steeds meer moeite om rond te komen. Een toenemend aantal van hen komt ook in financiële problemen. Ook bedrijven die relatief veel energie verbruiken worden hard geraakt, en dit komt veelal bovenop al langer aanwezige verstoringen in toeleveringsketens en de krapte op de arbeidsmarkt.

Kwetsbaarheden

• Daarbij vormen de relatief hoge schulden van huishoudens en bedrijven in Nederland een kwetsbaarheid. Enerzijds heeft de inflatie een direct positieve impact op de schuldenlast, doordat de omvang van vaste schuldbedragen afneemt in relatie tot de terugbetaalcapaciteit die meestal wordt uitgedrukt in een nominaal inkomensbegrip dat meestijgt met de inflatie. Anderzijds blijven de loonstijgingen vooralsnog achter bij de inflatie, wat voor veel huishoudens een duidelijke rem zet op dit mechanisme. De hogere rente vormt daarnaast nog een acuut risico voor huishoudens en bedrijven aan het einde van een rentevaste periode of als een schuldcontract afloopt en een restschuld nog openstaat.
• Voor de overheidsfinanciën is de uitgangspositie in Nederland relatief gunstig. Wel vormen de hoge schulden van sommige, met name Zuid-Europese lidstaten een risico, waarbij de stijgende rente overigens niet direct tot problemen leidt. In tijden van lage rentes is veel overheidsschuld immers relatief lang gefinancierd, waardoor de pijn van stijgende rentes pas op termijn wordt gevoeld. Als de economische groei terugvalt, kunnen twijfels rond schuldhoudbaarheid op financiële markten echter sneller opspelen, zeker als deze worden gevoed door ruim begrotingsbeleid.
• Dat brengt me bij diezelfde internationale financiële markten. Met het stijgen van de rente zijn de prijzen van risicovolle activa behoorlijk gedaald. Sinds begin dit jaar hebben aandelenprijzen wereldwijd ongeveer een kwart in waarde verloren. Dat is fors. Tegelijkertijd gaan financiële markten er op dit moment nog vanuit dat de inflatie in 2024 weer terugkeert naar 2 procent. Een persistent hogere inflatie zou echter kunnen resulteren in nieuwe prijscorrecties op financiële markten.

Weerstandsvermogen

• Wat betekent dit voor de financiële instellingen? Door de toegenomen risico’s wordt de financiële sector opnieuw op de proef gesteld. Het goede nieuws is dat de uitgangspositie van de Nederlandse financiële sector ook na de coronacrisis nog steeds sterk is. De buffers van banken liggen ruim boven de wettelijke minimumvereisten en zij komen ook goed door een stevige stresstest. De solvabiliteit van verzekeraars is op peil en de dekkingsgraad van pensioenfondsen is dit jaar door de hogere rente zelfs fors gestegen.
• Tegelijkertijd blijven recente en verwachte ontwikkelingen niet zonder gevolgen. Banken moeten zich voorbereiden op een toename in kredietverliezen op hun uitstaande leningen, bijvoorbeeld omdat energie-intensieve bedrijven niet langer aan hun verplichtingen kunnen voldoen.

Beleid

• Wat betekent dit ten slotte voor het beleid?
• Allereerst is het gezien de onzekerheid en toegenomen risico’s van belang dat de buffers van banken op peil blijven. We roepen banken daarom op om terughoudend te zijn met de uitkering van dividend en inkoop van eigen aandelen.
• Daarnaast geldt voor banken sinds begin dit jaar een ondergrens voor de risicoweging van hypotheken op hun balans. Omdat de systeemrisico’s op de woningmarkt aanhouden, hebben we besloten om die ondergrens met twee jaar te verlengen.
• De signalen van een afkoelende woningmarkt hebben ook mij bereikt. Ik wil benadrukken dat enige afkoeling in de oververhitte markt niet onwenselijk is, al zijn in een omgeving van stijgende hypotheekrentes en afnemende groeivooruitzichten verdere prijscorrecties niet uitgesloten. Juist de gevolgen van dat soort forsere prijscorrecties moeten banken kunnen dragen. En daar helpt deze ondergrens voor de risicoweging bij.
• Ten derde, en dat zeg ik niet voor het eerst, zal de ECB de rente blijven verhogen tot er weer een geloofwaardig uitzicht is op het gestelde doel voor prijsstabiliteit: namelijk 2 procent inflatie op de middellange termijn. Het is onze taak om ervoor te zorgen dat de hoge inflatie niet verder wortel schiet. En daartoe trappen we stevig op de rem.
• Maar de hoge inflatie vraagt om een collectief antwoord. Het is daarom belangrijk dat de overheid niet tegelijkertijd het gaspedaal indrukt door haar tekort verder te laten oplopen. Financiële steun aan kwetsbare huishoudens is volledig te begrijpen en ook wenselijk. Maar elke vorm van steun moet gericht en tijdelijk van aard zijn, en niet pas op een later moment worden gefinancierd met onzekere inkomsten. De inflatie is er immers nu.