Arbeidsmarkt

Bijna tien miljoen Nederlanders hebben betaald werk. In verhouding tot andere landen doen we dit vaker in deeltijd. Maar omdat we betrekkelijk laat met pensioen gaan, werken we in verhouding toch meer uren dan in veel landen om ons heen. Driekwart van alle Nederlanders tussen de 15 en 75 jaar is aan het werk of op zoek naar werk. Dit is een record voor ons land en binnen Europa ligt dit percentage alleen in een paar Scandinavische landen hoger.

Arbeidsmarkt blijft krap

De Nederlandse arbeidsmarkt is niet alleen sterk maar ook krap. Dat betekent dat veel bedrijven naar personeel zoeken en er weinig werkzoekenden zijn. In verschillende sectoren zoals de ICT, de bouw, de zorg en het onderwijs is een groot tekort aan mensen. Eind maart 2023 stonden 437.000 vacatures open; ruim boven het gemiddelde van 181.000 sinds het begin van de meting in 1997. Een van de gevolgen is dat werknemers makkelijker van baan wisselen, bijvoorbeeld vanwege gunstige arbeidsvoorwaarden zoals een hoger loon. Bij sommige bedrijven krijgen medewerkers die nieuwe collega’s aandragen een wervingspremie.

Er is zoveel vraag naar producten en diensten dat er bij de huidige productietechnieken onvoldoende beschikbare arbeidskrachten zijn. Het zou gunstig zijn voor de economische groei als we met zijn allen meer gaan werken dan we al doen. Maar mensen willen of kunnen dat niet altijd, bijvoorbeeld vanwege zorg voor anderen of een studie die ze volgen. Omdat door de vergrijzing het aantal beschikbare mensen afneemt, verwachten we dat de arbeidsmarkt de komende jaren krap blijft. Daar komt bij dat door de vergrijzing ook meer zorg geleverd moet worden, waardoor we in die bedrijfstak nog meer personeel nodig hebben.

De inflatie is hoog en de arbeidsmarkt is krap. Dat de lonen sterker gaan stijgen ligt daarom voor de hand. Want door inflatie gaat de koopkracht van werkenden achteruit. Hogere lonen stutten de koopkracht. Naast de forse stijging van de prijzen is de arbeidsproductiviteit (hoeveel we produceren per gewerkt uur) toegenomen en zijn er veel openstaande vacatures. Deze ontwikkelingen maken dat lonen omhoog kunnen. Dit geldt in het bijzonder voor bedrijven die goed in staat zijn de hogere kosten door te berekenen naar hun afnemers. Het kabinet heeft een stap gezet voor de laagste inkomens door het minimumloon per 1 januari 2023 met 10,15% te verhogen.

Het verhogen van de lonen moet wel beheerst gebeuren. Want als de lonen te snel stijgen moeten bedrijven de prijzen van hun producten en diensten verhogen om de hogere loonkosten te kunnen betalen. Dat zorgt ervoor dat werknemers op hun beurt verdere loonsverhoging willen om de duurder geworden producten te kunnen betalen. Dit kan leiden tot een situatie waarbij hogere lonen zelf een belangrijke bron van inflatie worden. Dan werken loonstijgingen als olie op het inflatievuur. Als dat gebeurt, spreken we van een loon-prijsspiraal. Het is belangrijk om te voorkomen dat die ontstaat. Op dit moment is er geen sprake van een dergelijke spiraal en wij zien voldoende ruimte om de lonen te laten stijgen. Alle partijen in de samenleving kunnen bijdragen aan het voorkomen van een loon-prijsspiraal. Niet alleen de loongroei, ook de winstgroei van bedrijven zal beheerst moeten zijn. Daarnaast draagt DNB bij aan het voorkomen van een loon-prijsspiraal door invloed uit te oefenen op de inflatie. 

Naast lonen zijn er ook andere arbeidsvoorwaarden, zoals de contractvorm: vast, flex of zzp. De afgelopen decennia is de flexibilisering van de arbeidsmarkt snel gegaan. Daardoor zijn er minder mensen werkzaam in een vast dienstverband en juist meer mensen die werken in tijdelijke- of oproepcontracten of als zelfstandige zonder personeel (zzp’er). Eind vorig jaar telde Nederland 2,7 miljoen werknemers met een flexibele arbeidsrelatie en 1,2 miljoen zzp’ers. Om een idee te geven: het aantal vaste werknemers was 5,3 miljoen.

Flexibele arbeidscontracten kunnen gewenst zijn, zodat werkgevers bijvoorbeeld tijdelijk mensen kunnen inhuren in piektijden of ter vervanging van personeel bij ziekte en zwangerschapsverlof. Maar werknemers met een flexcontract hebben minder zekerheid. Voor hen kan het bijvoorbeeld lastiger zijn om een hypotheek te krijgen. DNB wil dat de verschillen tussen een vast en flexibel dienstverband kleiner worden en dat flexibele contracten worden gebruikt als ze echt nodig zijn, niet omdat ze voor de werkgever goedkoper uitpakken. Dat vraagt niet alleen om het beter reguleren van flexibele contracten, maar ook om een aanpassing van het vaste dienstverband.