Europa en Nederland zetten de laatste jaren stevig in op het halen van de klimaatdoelen. Toch moet er nog een schep bovenop, want de doelen worden nog niet gehaald. DNB vindt het halen van die doelen essentieel voor een geleidelijke overgang naar een duurzame economie en doet aanbevelingen om deze transitie te stimuleren.
Nederland heeft in 2015 het Klimaatakkoord van Parijs ondertekend. Daarmee heeft Nederland zich gecommitteerd om de opwarming van de aarde het liefst tot 1,5 graad maar zeker onder de 2 graden te beperken. De doelen zijn vastgelegd in de Nederlandse Klimaatwet. Zo moeten we in 2050 klimaatneutraal zijn en moet er in 2030 een netto broeikasgasreductie zijn van ten minste 55% ten opzichte van 1990. De afgelopen jaren heeft Nederland al stappen genomen om dichter bij de doelstellingen te komen. Zo zorgt het klimaatfonds dat er tientallen miljarden euro’s beschikbaar zijn voor nodige investeringen en subsidies. Ook worden afspraken op maat gemaakt met de industrie.
De subsidies zijn er, maar in sommige sectoren moet er nog meer gebeuren. Met beprijzingen, zoals belastingen voor de uitstoot van auto's en fabrieken, en normeringen, zoals regels voor minimale isolatie van gebouwen, kunnen de doelen efficiënter en effectiever gehaald worden. Hoe korter de resterende tijd tot de doelen van 2030 en 2050, hoe hoger de kosten en hoe lastiger het is om deze doelen te halen.
Tijdens de energiecrisis hebben huishoudens massaal energie bespaard en meer geïnvesteerd in verduurzaming. Uit onderzoek van DNB blijkt dat voor meer dan de helft van de huishoudens deze energiebesparing een blijvende aanpassing lijkt te zijn, ook nu de energieprijzen weer zijn gedaald. Een groot deel van de huishoudens heeft het energieverbruik blijvend verminderd door hun gedrag aan te passen. Ook zijn huiseigenaren fors meer gaan investeren in de verduurzaming van hun woning dan een jaar eerder.
De hogere energieprijzen tijdens de energiecrisis hebben ook geleid tot betalingsproblemen bij huishoudens met lagere inkomens en/of slecht geïsoleerde huizen. Inmiddels zijn de energieprijzen een stuk lager dan tijdens de piek in 2022, maar nog steeds boven het langjarige gemiddelde. Het aantal huishoudens dat moeite heeft om de energierekening te betalen is gehalveerd vergeleken met eind 2022, blijkt uit een Analyse van DNB.
De verduurzaming van woningen is een belangrijk onderdeel van de transitie naar een klimaatneutrale economie. Maar een duurzame woning is niet alleen goed voor het klimaat, het kan ook de energierekening verlagen. De verduurzaming van woningen is de laatste jaren versneld en het aantal huizen met slechte energielabels daalt. Dit komt mede doordat de gestegen energieprijzen in 2022 leidden tot financiële prikkels om energieverbruik te verminderen en woningen te verduurzamen. Ook zijn Nederlandse huishoudens sinds de start van de COVID-pandemie fors meer gaan sparen en heeft de overheid subsidies en gunstige leenmogelijkheden uitgebreid, waardoor meer financiële middelen beschikbaar zijn voor verduurzaming van de eigen woning.
Uit een Analyse van DNB blijkt dat nu bijna alle huiseigenaren de verduurzaming van hun eigen woning kunnen financieren. Toch blijft het verduurzamen van woningen achter op de doelstelling. Dit komt vooral doordat huishoudens eraan twijfelen of de investeringen zich wel terugbetalen, en doordat relatief weinig mensen gebruikmaken van beschikbare subsidies en gunstige leenvoorwaarden. Betere en makkelijk beschikbare informatie en advies hierover vanuit de overheid kan de verduurzaming van koopwoningen versnellen.
Het huidige Nederlands klimaatbeleid is vooral gericht op subsidies. Subsidies voor investeringen om klimaatverandering tegen te gaan, liggen in Nederland relatief hoog. Dit heeft een paar belangrijke nadelen. Subsidies doen een beroep op schaarse overheidsmiddelen, de overheid moet voor het uitkeren van subsidies vaststellen wat de technisch beste oplossingen zijn, en er liggen overwinsten op de loer omdat subsidies vaak ook ten goede komen aan investeringen die al rendabel waren.
Uiteindelijk is het ontbreken van een financiële prikkel de belangrijkste reden voor het achterblijven van groene investeringen en oplossingen. Private partijen hebben een rendement nodig maar het rendement wordt ondermijnd door de lage belasting op CO2-uitstoot in de meeste sectoren. Als die hoger zou zijn, zouden groene investeringen, die nodig zijn om de klimaatdoelen te halen, meer rendabel worden. Door beprijzing wordt duurzaam gedrag gestimuleerd en wordt vervuilend gedrag ontmoedigd. Door duidelijke normen op te stellen wordt het ook duidelijk voor bedrijven en burgers wat er van hen verwacht wordt. Beprijzing en normering kunnen er dus voor zorgen dat de energietransitie efficiënt en kosteneffectief verloopt. Het Interdepartementaal Beleidsonderzoek (IBO) Klimaat van het voorjaar 2023 bevat goede normerende en beprijzende maatregelen voor duurzame mobiliteit, industrie, gebouwen en landbouw.
Naast de te lage CO2-beprijzing zijn er andere knelpunten in de financiering van groene investeringen. Een daarvan is dat de investeringskosten zich vaak op de (zeer) lange termijn uitbetalen, waardoor banken en investeerders worden blootgesteld aan betrekkelijk hoge liquiditeitsrisico’s. En doordat de verschillende maatstaven voor duurzaamheid/klimaatimpact niet goed vergelijkbaar zijn, kunnen financiële instellingen niet goed inschatten hoe duurzaam investeringen zijn. Een ander knelpunt is dat het moeilijk is om het verwachte rendement van innovaties in te schatten en dat maakt het lastiger om een krediet of lening van een bank te krijgen. Voor innovaties zijn ondernemers daarom aangewezen op durfkapitaal, maar dat is er in Europa weinig. Tot slot kan schaal een probleem zijn. Voor kleinschalige projecten is het voor kapitaalverschaffers vaak niet de moeite waard om een gedegen risicoanalyse te maken.
Het zou helpen als grote, institutionele beleggers, zoals pensioenfondsen en verzekeringsmaatschappijen, een grotere rol in de financiering zouden spelen, maar gebrek aan schaal is vaak een probleem. De overheid zou hierbij (de kosten van) bundeling en standaardisatie voor haar rekening kunnen nemen. Daarnaast is een grotere rol weggelegd voor private equity en investeringsfondsen die met durfkapitaal financiering verstrekken. Juist bij deze partijen kunnen ondernemers aankloppen voor investeringen in innovatieve duurzame technologieën met een hoog risicokarakter. Lees meer over ons onderzoek en onze aanbevelingen voor de financiering van de energietransitie:
DNB zet zich in voor financiële stabiliteit en duurzame welvaart. Klimaatverandering brengt risico’s mee voor onze economie en ons financieel stelsel. Daarom staat de klimaatverandering hoog op onze agenda. We zien de energietransitie als één van de grootste uitdagingen voor onze samenleving en economie. We verwachten dat financiële instellingen de klimaatrisico’s meenemen in hun werk. Daarnaast willen we duurzame investeringen stimuleren om de opwarming van de aarde te beperken. Daarvoor doen we onderzoeken en aanbevelingen aan het kabinet. Lees meer over de klimaatrisico’s voor de financiële sector en ons toezicht daarop.
Nederlandse verzekeraars en pensioenfondsen beleggen niet alleen direct in beursgenoteerde aandelen en bedrijfsobligaties, maar ook indirect, via beleggingsinstellingen.
Lees meer De CO2 voetafdruk van Nederlandse verzekeraars en pensioenfondsen scherper in beeld
Europese bedrijven die veel CO2 uitstoten, betalen steeds hogere rentes op obligaties die zij uitgeven op financiële markten. Beleggers vragen namelijk een renteopslag als compensatie voor de risico's waaraan emissie-intensieve bedrijven blootstaan, zo blijkt uit onderzoek van De Nederlandsche Bank.
Lees meer CO2-intensieve bedrijven betalen steeds hogere marktrentes
Het overgrote deel van de huiseigenaren kan een serieuze verduurzaming van de eigen woning financieren met spaargeld of een lening. Het gaat dan om een woningisolatie tot energielabel B en een warmtepomp.
Lees meer Bijna alle huiseigenaren kunnen verduurzaming eigen woning financieren met spaargeld of lening
Open een doorsnee jaarverslag en je leest er waarschijnlijk iets over klimaatverandering in. Geen wonder, want voor bedrijven en financiële instellingen kunnen een veranderend weerspatroon en de natuurrampen die daarmee samenhangen een reële bedreiging vormen.
Lees meer DNB geeft duurzaamheidsscorebord een klimaatbestendige update
