Op het eerste oog lijkt het misschien verrassend dat DNB advies geeft over de Nederlandse overheidsfinanciën en het te voeren begrotingsbeleid. Een centrale bank gaat toch over het monetaire beleid en financiële stabiliteit, maar niet over begrotingsbeleid? Dat is waar, maar deze onderwerpen kun je lastig los van elkaar zien. Daarom hecht DNB veel waarde aan verstandig begrotingsbeleid en gezonde overheidsfinanciën.
© ANP
Het zorgen voor financiële stabiliteit is een kerntaak van DNB. Naast stabiele prijzen, zijn solide financiële instellingen daarvoor van groot belang. Om de financiële stabiliteit te bewaken richt DNB zich op risico’s die het financiële stelsel kunnen raken en geeft het adviezen om deze risico’s in te perken.
Overheidsfinanciën hebben op twee manieren te maken met financiële stabiliteit. Om bij een crisis de economie te kunnen ondersteunen, is het ten eerste noodzakelijk dat de overheid in goede tijden buffers aanlegt. Tijdens een economische neergang heeft de overheid hierdoor een buffer waardoor zij niet direct hoeft te bezuinigen of de belastingen te verhogen. Dit voorkomt de noodzaak tot bezuinigingen in economisch moeilijke tijden, die de neergang versterken en daarmee risico’s voor de financiële stabiliteit vergroten. Overheidsingrijpen tijdens de financiële crisis en de coronacrisis heeft laten zien hoe belangrijk zo’n buffer is.
Twijfels over de houdbaarheid van de overheidsfinanciën kunnen een tweede risico vormen voor de financiële stabiliteit. Op het moment dat financiële markten twijfelen over de terugbetalingscapaciteit van de Nederlandse overheid, kan de rente op staatsleningen (staatsobligaties) flink stijgen. De waarde van zulke obligaties daalt dan, wat tot problemen kan leiden bij banken en andere investeerders die de obligaties bezitten. Dit kan ook effect hebben op de beschikbaarheid van bankleningen en daarmee op de investeringsmogelijkheden van bedrijven en huishoudens.
Naast het bewaken van de financiële stabiliteit, heeft DNB ook als kerntaak om prijsstabiliteit te bewaken. Dit gebeurt door het voeren van zogenoemd monetair beleid, waarmee de Europese Centrale Bank (ECB) invloed uitoefent op het geld dat in het Eurogebied omgaat. Monetaire beslissingen worden genomen door de raad van bestuur van de ECB, waar ook Klaas Knot als president van DNB, deel van uitmaakt. Hierdoor heeft ook DNB invloed op deze besluiten, met als uiteindelijke doel om de inflatie in het Eurogebied op 2% te krijgen.
Met een begroting van bijna 50% van het bruto binnenlands product heeft de overheid effect op de Nederlandse economie en daarmee de inflatie. Hogere overheidsuitgaven of lagere belastinguitgaven vergroten de binnenlandse vraag en zorgen daarmee doorgaans voor een opwaartse druk op de prijzen. Andersom leidt een verlaging van de overheidsuitgaven of verhoging van de belastingdruk in de regel tot een neerwaartse druk op de prijzen, omdat er minder vraag is naar bepaalde producten en diensten. Daarnaast hebben kostprijsverhogende belastingen zoals de BTW en accijnzen een direct effect op de prijzen van goederen en diensten, zoals de prijs van voeding en brandstof.
Gegeven de impact van begrotingsbeleid op de inflatie, is het voor het bewaken van prijsstabiliteit van belang dat begrotingsbeleid en monetair beleid dezelfde kant op bewegen. Het is niet bevorderlijk voor de prijsstabiliteit als de centrale bank de inflatie probeert af te remmen door de rentes te verhogen, terwijl de overheid het gaspedaal indrukt met extra uitgaven of lagere belastingen. Ditzelfde geldt omgekeerd bij een te lage inflatie. Voor effectief monetair beleid is bijpassend begrotingsbeleid dus van belang.
Kortom, het financiële stelsel is gebaat bij gezonde overheidsfinanciën, zodat prijs- en financiële stabiliteit zoveel mogelijk worden gewaarborgd. Daarmee raakt begrotingsbeleid direct aan de missie van DNB.
DNB is onderdeel van de Studiegroep Begrotingsruimte (SBR), die voor iedere kabinetsperiode advies geeft over de begrotingsdoelstelling en het te voeren begrotingsbeleid. Daarnaast publiceert DNB onderzoeken, analyses en position papers op het gebied van overheidsfinanciën, en geeft het economisch advies. Zo heeft Klaas Knot geregeld gesprekken met de minister van Financiën en is DNB adviserend lid van de Vijfhoek, waarin de algemeen financiële, macro-economische en sociaaleconomische besluitvorming van het kabinet wordt besproken. Daarbij geeft DNB geeft dus onafhankelijk advies vanuit haar mandaat van prijs- en financiële stabiliteit. De uiteindelijke keuzes zijn uiteraard aan de politiek.
11 maart 2025
Achtergrond
Terwijl de inflatie in het eurogebied in de loop van dit jaar naar de gewenste 2% gaat, is de Nederlandse inflatie hardnekkiger dan gedacht. In een nieuwe analyse laten we zien dat het effect op inflatie verschilt per beleidsmaatregel en afhangt van de stand van de economie.
Lees meer De gevolgen van overheidsbeleid voor inflatie
25 september 2024
DNB in de media
Lonen, inflatie en de overheidsfinanciën waren de onderwerpen die Klaas Knot besprak bij Nieuwsuur op 24 september.
Lees meer Terugkijken: Klaas Knot bij Nieuwsuur
20 september 2024
Achtergrond
In april zijn nieuwe Europese begrotingsregels in werking getreden. Hoewel de nieuwe regels realistischer zijn, blijven ze ingrijpend, zeker voor landen met hoge schulden. Of de nieuwe regels leiden tot voldoende afbouw van te hoge schulden, hangt af van de naleving en handhaving.
Lees meer Bij nieuwe Europese begrotingsregels is voldoende afstand tot 3%-tekortnorm belangrijk
21 maart 2024
Podcast
Het klinkt ingewikkeld: het gaat niet slecht met de economie, en toch moet er worden bezuinigd. Hoe kan dat? Een stevige opdracht voor het nieuwe kabinet. Want doe je het niet, dan krijg je de rekening later gepresenteerd.
Lees meer Waarom het nieuwe kabinet op zoek moet naar 17 miljard