Rente, en dan vooral de rentestand, heeft grote invloed op onze economie. Hoeveel brengt je spaargeld op? Kan die ondernemer zijn nieuwe machine nog wel financieren? Het is daarom belangrijk om te begrijpen wat - en wie - de rentestand bepaalt.
Rente is een vergoeding voor het uitlenen van geld. Als je een lening afsluit bij de bank voor de aankoop van een huis, betaal je hypotheekrente. En als een ondernemer een nieuwe machine aanschaft met een banklening, betaalt hij of zij kredietrente.
Andersom werkt het ook: over je spaargeld geeft je bank je spaarrente. Je leent je geld namelijk uit aan de bank.
Rente wordt ook wel de kostprijs van geld genoemd.
De markt
Hoe hoog of hoe laag de rente is, bepaalt in de eerste plaats de markt. Meer precies: de rentestand hangt af van de vraag naar en het aanbod van leningen en besparingen. Als er veel aanbod van spaargeld is of weinig vraag naar leningen, dan is de rente laag. En als er meer vraag is naar leningen, dan wordt de rente hoger.
Zo werkt het dus met de rente, de kostprijs van krediet, net als met de prijs van andere producten. Neem bijvoorbeeld karton. De vraag ernaar is toegenomen omdat we meer online winkelen en al die aankopen worden in karton verpakt. Tegelijkertijd is het aanbod aan karton afgenomen door de schaarste aan papier. Het gevolg: de prijs van karton is gestegen.
Centrale banken
Behalve de financiële markten hebben ook centrale banken invloed op de rentestand. In Europa is dat de Europese Centrale Bank (ECB). Die stelt namelijk de zogeheten beleidsrente vast. Dat rentetarief bepaalt de vergoeding die commerciële banken betalen als ze geld bij de ECB of de centrale banken van de eurolanden lenen (dit noemen we de herfinancieringsrente). De beleidsrente bepaalt ook de rente die banken ontvangen als ze geld 'stallen' bij de centrale bank (dat heet de depositorente). Die beleidsrente geldt in alle landen die de euro hebben, en dus ook in Nederland.
Alleen de banken hebben rechtstreeks te maken met die beleidsrente. Maar de hoogte daarvan werkt uiteindelijk ook door in de rentes die consumenten en bedrijven betalen. De rente die de ECB vaststelt, heeft dus invloed op de spaarrente die jij krijgt, hoe 'duur' je hypotheek is of welke rentelasten een ondernemer betaalt voor een bedrijfskrediet.
Over het algemeen betaal jij een stuk meer rente dan de beleidsrente die de ECB vaststelt. Bij een hypotheek bijvoorbeeld verwerkt de bank zijn kosten in de rente en er moet natuurlijk ook verdiend worden aan de lening. Ook rekent de bank een risicopremie, voor het geval er tijdens de looptijd iets misgaat en je niet meer kunt aflossen.
Ontwikkeling van rente en inflatie en factoren die beide beïnvloeden
© DNB
Lage rente tot 2022
De jaren tot 2022 waren een periode waarin de rente ongekend laag was. Op je spaarrekening kreeg je een tijdlang nauwelijks tot geen rente, je betaalde zelfs rente aan je bank als je heel veel spaargeld op je rekening had staan.
Voor mensen en bedrijven die geld wilden lenen, was de lage rente wel prettig: de hypotheekrente was bijvoorbeeld historisch laag. Zo kon een huizenkoper een groter bedrag lenen bij dezelfde maandlasten.
De regering kon ook goedkoop geld lenen om begrotingstekorten af te dekken. Maar pensioenfondsen hadden het wel weer extra moeilijk. Vanwege de lage rente moesten ze meer geld opzij zetten om de pensioenen voor de toekomst veilig te stellen.
Waarom die rente zo laag was? In de markt is er wereldwijd veel aanbod van spaargeld. Dat komt onder meer door de vergrijzing: oudere mensen geven vaak minder uit en sparen veel. De vraag naar leningen was in het bedrijfsleven ook relatief laag. De dienstensector groeide, en dienstverleners investeren minder dan de industrie met haar fabrieken en machines.
En daar kwam bovenop dat centrale banken hun beleidsrente laag hielden. De inflatie was in de jaren tot 2022 namelijk laag. Te laag, volgens het monetaire beleid van de Europese Centrale Bank (ECB). Dat beleid heeft namelijk een inflatie van 2% op middellange termijn als doel. Om de inflatie omhoog te krijgen, hield de ECB de afgelopen jaren daarom de beleidsrente laag.
Zo bleef geld lenen 'goedkoop', waardoor er meer geld in omloop kon komen. En meer aanbod van geld drijft de inflatie op.
Rente stijgt sinds 2022
Sinds 2022 is er veel veranderd: de rente stijgt weer. Waarschijnlijk heb je als spaarder bericht gehad van je bank. Die betaalt weer een vergoeding over je spaargeld. Spaarrente is prettig. Maar wie een nieuwe hypotheek wil afsluiten op een huis, merkt ook dat de rente al een stuk hoger ligt dan in 2021. Dat maakt een hypotheek duurder.
En zo heeft de hogere rente ook gevolgen voor ondernemers. Die zijn meer geld kwijt om een krediet af te sluiten. De staat is ook duurder uit met zijn leningen. Maar de pensioenfondsen zijn juist weer blij met de rentestijging. Het geeft ze meer armslag om de pensioenuitkeringen in de toekomst te kunnen blijven doen.
Dat de rente hoger is geworden, komt ook weer door zowel de situatie op de financiële markten en vooral door het beleid van de centrale banken.
In juni, september, oktober en december van 2024 heeft de ECB besloten de rente met 0,25% te verlagen. Eerder verhoogde de ECB vanaf juli 2022 de rente in tien stappen naar 4%. Doel was om de economie af te laten koelen en zo de torenhoge inflatie naar beneden te krijgen. Prijzen waren omhooggeschoten in de nasleep van de pandemie en de Russische inval in Oekraïne. Inflatie was ver boven het doel van 2% dat de ECB op middellange termijn nastreeft. Met de verlaging van de rente haalt de ECB voorzichtig de voet van de rem, wat zal bijdragen aan het aantrekken van de economie.
Een hogere rente maakt geld 'duurder', waardoor het minder aantrekkelijk wordt om geld te lenen en uit te geven en juist aantrekkelijker om geld te sparen. Mensen en bedrijven geven daardoor minder uit, wat de economie afremt. Als de vraag afneemt, drukt dat de prijzen. Op die manier helpt de rente de inflatie terug te krijgen naar het ideale niveau. Nu inflatie daalt en naar verwachting over niet al te lang weer terugkomt bij de doelstelling van 2%, is er ruimte voor de ECB om de rente weer wat te verlagen. De rentestappen hebben niet onmiddellijk effect op de prijzen en de inflatie. Het heeft even tijd nodig.
Ook vraag en aanbod van leningen en besparingen op de financiële markten bepalen de rentes, maar de markt probeert zeker bij leningen met een langere looptijd ook vooruit te kijken: hoe ontwikkelen de economische groei en inflatie zich? Welke volgende rentestappen zullen de centrale banken nemen?
Zodra er aanleiding is om de beleidsrente opnieuw bij te stellen, zal dat gebeuren. De ECB is immers de centrale bank voor de euro, met als opdracht om de inflatie stabiel te houden.
Als je je verder verdiept in het onderwerp rente kom je verschillende termen en soorten rente tegen. De belangrijkste zetten we hieronder op een rij.
Korte rente of geldmarktrente
De rente die op de geldmarkt wordt gegeven op een kortlopende lening: een lening met een looptijd tot maximaal 1 jaar. De kortste looptijd is een dag. Die daggeldrente ligt dichtbij de beleidsrente die de ECB vaststelt.
Lange rente of kapitaalmarktrente
De rente op een langlopende lening. Die heeft een looptijd van meer dan een jaar, bijvoorbeeld een tienjarige obligatielening. Doorgaans is de lange rente hoger dan de korte, maar niet altijd. In het laatste geval spreken we van een 'omgekeerde rentecurve'.
Voor het bepalen van de lange rente kijken marktpartijen vooral vooruit: wat is het toekomstige rentebeleid van de centrale banken? Hoe zou het verder gaan met de inflatie en de economische groei?
Reële en nominale rente
In tijden van hoge inflatie is de reële rente belangrijk. Als je een som geld uitleent, krijg je daarvoor wel rente maar door de inflatie wordt het geld ook minder waard. Om te kunnen bepalen wat per saldo het effect is, hanteert men het begrip reële rente. Die bereken je grofweg door van het afgesproken rentepercentage op de lening - in jargon de nominale rente - het verwachte inflatiepercentage af te trekken.
Beleidsrente
De beleidsrente of officiële rente is de rente die de ECB vaststelt voor de transacties met de commerciële banken. De beleidsrente bepaalt de vergoeding die commerciële banken betalen als ze geld bij de ECB of centrale banken van eurolanden lenen (de herfinancieringsrente). De beleidsrente bepaalt ook de rente die banken ontvangen als ze geld 'stallen' bij de centrale bank (de depositorente).
Nederlandse huishoudens hadden eind juni 2024 voor zo’n € 15 miljard aan banktegoeden in andere landen in het eurogebied, blijkt uit de meest recente cijfers van DNB en de Europese Centrale Bank (ECB). Daarmee zet de groei van spaargeld in het buitenland door.
Lees meer Buitenlandse banktegoeden Nederlandse huishoudens in twee jaar tijd verdubbeld
De hogere hypotheekrente van de afgelopen twee jaar zorgde even voor een daling van de huizenprijzen. Maar inmiddels stijgen de prijzen weer. Hoe is dat te verklaren?
Lees meer Verklaringen voor het snelle herstel van huizenprijzen
De Europese Centrale Bank (ECB) heeft besloten de rente met 0,25% te verlagen. Vier vragen over dit besluit.
Lees meer 4 vragen over de renteverlaging
De hoge inflatie, die ervoor zorgde dat alles stukken duurder werd de afgelopen jaren, is aan het dalen. Het is verleidelijk om te denken dat daarmee een einde is gekomen aan de dure boodschappen, maar die vlieger gaat niet op.
Lees meer De inflatie is gedaald, wordt alles nu goedkoper?
