De komende decennia zal door de vergrijzing de groei van het aantal werkenden stil komen te vallen. Dit roept een belangrijke vraag op: hoe houden we onze welvaart op peil? Wij zien een belangrijke rol voor slimmer werken en daarmee een hogere productiviteit. Dat leggen we hier uit.
© ANP
De zorgsector, het onderwijs, de ICT en techniek kampen al jaren met een personeelstekort. Ook in de toekomst zal er veel vraag zijn naar personeel. Maar de bevolking vergrijst; een steeds groter deel van de mensen in Nederland gaat met pensioen. Door de tekorten aan personeel dreigen bedrijven minder te produceren en vertraagt de economische groei.
Economische groei bestaat uit twee delen: het aantal gewerkte uren (arbeidsaanbod) en hoe slim we werken (productiviteitsgroei). Voor economische groei hebben we dus meer gewerkte uren nodig of een hogere productiviteit. Nu de beroepsbevolking afneemt wordt productiviteitsgroei belangrijker. In dit artikel gaan we daarop in.
Economische groei is geen doel op zich. Maar als de economie onvoldoende groeit hebben we wel minder welvaart om te verdelen. Doordat er minder te verdelen is, zullen groepen burgers vaker geconfronteerd worden met achteruitgang. Dat voelen burgers direct in hun portemonnee. De afgelopen eeuw zijn we gewend geraakt aan een almaar groeiende economie en ook de welvaart is toegenomen. Mensen hebben meer te besteden. Om die welvaart te behouden is economische groei, en dus ook de groei van onze productiviteit, noodzakelijk.
Een logische gedachte zou kunnen zijn dat we met zijn allen meer moeten werken. Maar dat is niet het eerste waar wij aan denken. Want in verhouding tot andere Europese landen zijn al erg veel Nederlanders, bijna tien miljoen, aan het werk. Ruim 75% van de bevolking tussen de 15 en 75 jaar werkt of is op zoek naar een baan. In onderstaande figuur zien we dat de groei van de beroepsbevolking naar verwachting afneemt vanaf 2025.
Als een land een hoge arbeidsproductiviteit heeft, produceert en verdient het veel per gewerkt uur. Voor toekomstige groei is het essentieel dat we slimmer werken om zo met dezelfde uren werk meer te bereiken. Simpel gezegd, hoe efficiënter we werken per uur, hoe hoger de arbeidsproductiviteit.
Het niveau van de Nederlandse productiviteit ten opzichte van die in andere landen is al erg hoog. We zijn een van de meest productieve landen ter wereld. Maar waar we minder goed op scoren, is de groei van de productiviteit. Die geeft aan hoeveel productiever we ieder jaar worden ten opzichte van het jaar ervoor. Juist die productiviteitsgroei is belangrijk voor de economische groei.
De productiviteitsgroei gaat in Nederland al een paar decennia achteruit. Er is geen makkelijk antwoord op de vraag hoe dit komt. Economen zien verschillende verklaringen, zoals het feit dat veel ‘makkelijke’ productiviteitswinst al behaald is in de afgelopen decennia. In de periode 1971-1980 lag de productiviteitsgroei gemiddeld op 1,9% per jaar. In 2011-2025 is dat gemiddeld 0,5%. En dit zien we in meer westerse landen. Zie de figuur hieronder.
Zonder groei van de productiviteit zouden we voor economische groei afhankelijk zijn van meer uren werken. En dat is lastiger te realiseren, zo hadden we al geconcludeerd, door de vergrijzing waar we mee kampen. Dit kan alleen door meer uren te gaan werken, wat veel mensen niet willen, ook wanneer dit financieel aantrekkelijker wordt. Of door arbeidsmigratie, wat echter weer nieuwe uitdagingen met zich meebrengt. Ook langer doorwerken, helpt overigens. Maar dan moeten mensen ook langer gezond blijven om op oudere leeftijd te blijven werken.
Nu we het belang van productiviteitsgroei scherp hebben is de vervolgvraag: hoe kunnen we die groei dan verhogen? Economen noemen verschillende manieren:
Het verhogen van de productiviteitsgroei begint al vroeg, bij een goede basis in het primair- en voortgezet onderwijs. Uit onderzoek blijkt dat ook de voorschoolse opvang erg belangrijk is. De kennis die kinderen daar opdoen, is belangrijk in hun werkende leven. Want lezen, schrijven en rekenen zijn basisvaardigheden die in veel banen van pas komen. Helaas is een neerwaartse trend zichtbaar in de lees- en rekenvaardigheid van Nederlandse kinderen. De overheid speelt een belangrijke rol in het verbeteren van het onderwijs om zo de basisvaardigheden te versterken en daarmee de productiviteit van de Nederlandse economie te versterken.
Bedrijven die investeren in bij- of omscholing van hun medewerkers helpen hun mensen om productiever te worden. Ze doen bijvoorbeeld nieuwe vaardigheden op met machines of computerprogramma’s of kunnen creatievere manieren verzinnen om slimmer te werken. Ook kunnen ze makkelijker overstappen naar een nieuwe functie of naar een bedrijf dat met hoge personeelstekorten kampt. Dus het is nuttig om mensen bij- en om te scholen zodat ze op plekken kunnen werken die het productiefst of maatschappelijk het meest van belang zijn.
Dit speelt bijvoorbeeld in de ICT-sector. Om aan de grote vraag naar ICT’ers te kunnen voldoen, zullen mensen moeten worden omgeschoold. Larissa heeft de stap gezet:
Door gebruik te maken van betere machines, robots, kunstmatige intelligentie (AI) en automatisering kan de productiviteit ook toenemen. Hiervoor is onderzoek nodig, op universiteiten en daarbuiten.
Nederland is een diensteneconomie. Vergeleken met andere landen, werken in Nederland bijvoorbeeld meer mensen in winkels en op kantoor dan in een fabriek. In een diensteneconomie is goed management, het slim organiseren van werk en het verminderen van administratieve rompslomp belangrijk om de productiviteit te vergroten. Hierdoor neemt overigens niet alleen de productiviteit toe, maar ook de motivatie en het werkplezier.
Als we naar de totale economie kijken, is het goed als productieve bedrijven veel ruimte krijgen om te groeien. Bedrijven met een slimmere machine of een beter bedrijfsmodel winnen het dan in de concurrentie van bedrijven die niet vernieuwen. Zo zijn sommige oude bedrijven opgehouden te bestaan, maar daar zijn nieuwe bedrijven voor in de plaats gekomen. In het Nederlandse verleden hebben we bijvoorbeeld gezien hoe de textielindustrie naar lagere lonenlanden is verplaatst, maar dat is niet ten koste gegaan van de welvaart in ons land als geheel.
Het is noodzakelijk dat onze economie vernieuwt en in beweging blijft. Dat is goed voor de productiviteit en daarmee voor onze welvaart. Als een bedrijf failliet gaat of een sector geleidelijk verdwijnt kan dat tijdelijk pijnlijk zijn. Maar als die vernieuwing niet plaatsvindt gaat dat ten koste van opkomende succesvolle bedrijven. Het komen en gaan van bedrijven is daarom nodig zodat de Nederlandse economie productief en concurrerend blijft, ook op de wereldmarkt.
06 juni 2025
Achtergrond
De wereldeconomie staat onder druk door geopolitieke ontwikkelingen en onzekere invoerheffingen. Ook Nederlandse huishoudens voelen dit: ze hebben minder vertrouwen in de economie en sparen meer. In onze Voorjaarsraming schetsen we onze verwachtingen.
Lees meer Nederlandse economie onder druk: wat betekent de geopolitieke onzekerheid voor jou?
06 juni 2025
Persbericht
De Nederlandse economie groeit dit jaar met 1,1%. Door onzekerheid en handelsspanningen blijft de economische groei ook de komende twee jaar beperkt tot ongeveer 1% per jaar. Dit verwacht De Nederlandsche Bank (DNB) in de vrijdag verschenen Voorjaarsraming.
Lees meer Onzekerheid en handelsspanningen remmen de economische groei
02 mei 2025
Achtergrond
Om onze welvaart te behouden is het belangrijk dat we per uur dat we werken, meer proberen te verdienen: onze arbeidsproductiviteit verhogen dus. Maar die lijkt in Nederland nauwelijks te groeien, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de VS. Hoe zit dat? Doen we het echt zo slecht?
Lees meer Arbeidsproductiviteit, zo slecht doen we het niet
25 september 2024
DNB in de media
Lonen, inflatie en de overheidsfinanciën waren de onderwerpen die Klaas Knot besprak bij Nieuwsuur op 24 september.
Lees meer Terugkijken: Klaas Knot bij Nieuwsuur