Overschot lopende rekening opwaarts bijgesteld

Het Nederlandse overschot op de lopende rekening is ten opzichte van eerdere ramingen bijgesteld met +€ 43 miljard over 2021 en +€ 47 miljard over 2022. Hierdoor stijgt het driejaarsgemiddelde van het overschot ten opzichte van het bruto binnenlands product (bbp) over de periode 2020-2022 van 5,6% naar 8,8%. De lopende rekening omvat internationale handel in goederen en diensten, en inkomenstransacties zoals bijvoorbeeld rente, dividend en pensioenuitkeringen.

Er zijn drie hoofdoorzaken voor de bijstellingen, die tevens tot uiting komen in de bijgestelde bruto nationaal inkomen en bruto binnenlands product cijfers, die het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) tezamen met dit achtergrondartikel heeft gepubliceerd.

Ten eerste is het saldo primaire inkomens met het buitenland in 2021 en 2022 bijgesteld met +€ 33 miljard en +€ 29 miljard. Deze bijstelling wordt hoofdzakelijk veroorzaakt doordat enkele beursgenoteerde multinationals hogere winsten haalden dan aanvankelijk was ingeschat. Ten tweede ligt het uitvoeroverschot hoger dan eerder gepubliceerd (+€ 10 miljard in 2021 en +€ 15 miljard in 2022). De omvang van beide bijstellingen is historisch gezien uitzonderlijk groot. Voor het uitvoeroverschot kan dit deels worden verklaard door de onzekerheid over de gevolgen van de coronapandemie in 2021 bij eerdere ramingen, omdat toen nog niet alle (jaar)informatie van bedrijven beschikbaar was. Tot slot vallen de aan het buitenland uitgekeerde winsten van niet-beursgenoteerde bedrijven € 6 miljard lager uit dan eerder geraamd, waardoor netto meer inkomen in Nederland achterblijft.

Grote invloed winsten multinationals op lopende rekening

Het overschot op de lopende rekening wordt in Nederland sterk beïnvloed door de grote rol die multinationale ondernemingen spelen in onze economie. Dit komt mede door verschillen in de wijze waarop enerzijds winsten voor beleggers, en anderzijds winsten voor buitenlandse investeerders met een belang van meer dan 10% statistisch worden behandeld.

Alleen het uitgekeerde deel (dividend) van de winst die het bedrijf maakt wordt als inkomen van de belegger beschouwd, terwijl het niet uitgekeerde deel (ook wel ingehouden winsten genoemd) als inkomen aan het bedrijf wordt toegerekend. Bij Nederlandse beursgenoteerde multinationals slaan de wereldwijd ingehouden winsten daarom in Nederland neer, ook wanneer de aandeelhouders van deze bedrijven veelal buitenlands zijn. Het tegengestelde effect treedt op wanneer in het buitenland gevestigde bedrijven op hun beurt winsten niet volledig uitkeren aan Nederlandse beleggers, zoals bijvoorbeeld Nederlandse pensioenfondsen.

Bij directe investeringen in bedrijven, waarbij een belang van meer dan 10% wordt aangehouden, worden de ingehouden winsten wel als inkomen toegerekend aan de directe investeerders. Dat is omdat de statistische richtlijnen veronderstellen dat dergelijke ‘grote’ investeerders in een onderneming een belangrijke mate van zeggenschap hebben over hoe de winst besteed wordt (bijvoorbeeld geherinvesteerd, of uitgekeerd), terwijl een kleinere aandeelhouder dat niet heeft.

Effect zetelverplaatsingen multinationals op lopende rekening

Mede vanwege de bovenstaande dynamiek kunnen zetelverplaatsingen van multinationals een grote invloed hebben op het saldo op de lopende rekening. De afgelopen jaren zijn verschillende buitenlandse ondernemingen naar Nederland verhuisd. Dit vergroot het overschot op de lopende rekening van Nederland doordat de niet-uitgekeerde winsten van die bedrijven aan Nederland worden toegerekend. De zetelverplaatsingen van bijvoorbeeld Shell en Unilever naar het Verenigd Koninkrijk hebben om dezelfde reden een drukkend effect gehad op het overschot.

Een indicatieve aanvullende analyse voor het jaar 2022 laat zien dat het Nederlandse overschot op de lopende rekening lager zou zijn uitgevallen als ingehouden winsten van bedrijven aan de aandeelhouders zouden zijn toegerekend en niet aan het bedrijf zelf.  In 2022 bedroeg de winst die Nederlandse bedrijven en financiële instellingen niet aan buitenlandse beleggers uitkeerden bijna 5% van het bbp. Daarentegen bedroeg de niet aan Nederlandse beleggers toegerekende ingehouden winst bijna 3% van het bbp. Het netto effect van deze alternatieve behandeling van ingehouden winsten zou daarmee hebben geresulteerd in een verlaging van 2 procentpunt (circa €19 miljard) op het saldo lopende rekening.

Meer informatie

• Tabel 12.1: Betalingsbalans vanaf 2015
• Tabel 12.12: Netto extern vermogen vanaf 2015
• Dashboard: Extern vermogen