Het saldo op de lopende rekening van de Nederlandse betalingsbalans is voor de periode 2015-2021 neerwaarts bijgesteld. Dit is de uitkomst van recent onderzoek door het CBS naar bedrijfswinsten van multinationals. Volgens cijfers van DNB bedroeg het saldo op de lopende rekening in het tweede kwartaal van 2022 EUR 7,5 miljard, aanzienlijk lager dan de EUR 18,7 miljard (na bijstelling) van een jaar eerder.
Het saldo op de lopende rekening is voor de periode 2015-2021 met circa EUR 13,2 miljard per jaar neerwaarts bijgesteld. Hierdoor daalt het overschot op de lopende rekening ten opzichte van het BBP van 8,4 procent naar 6,4 procent in 2021 (gebaseerd op driejaarsgemiddeldes, zie grafiek).
Er is al jaren veel internationale aandacht voor het Nederlandse overschot op de lopende rekening dat aanzienlijk hoger ligt dan in andere EU-lidstaten, ruim boven de 6%-norm die is vastgesteld door de Europese Commissie als onderdeel van de zogenoemde Macroeconomic Imbalance Procedure (MIP). De MIP is ingesteld als reactie op de eurocrisis in 2011 en heeft tot doel om potentiële macro-economische onevenwichtigheden, die een negatieve invloed kunnen uitoefenen op de economie van de EU of op de euro, in kaart te brengen. Als gevolg van de bijstelling komt het Nederlandse saldo aanzienlijk dichter bij deze norm te liggen.
Uit recent onderzoek van het CBS blijkt dat er om meerdere redenen sprake was van een overschatting van het saldo op de lopende rekening. Een van de voornaamste oorzaken betreft een structurele onderschatting van het aantal bedrijven in buitenlandse handen. Door de toenemende globalisering worden bedrijfsstructuren van multinationals steeds complexer. Informatie over eigenaarschap van ondernemingen is vaak niet beschikbaar, waardoor bedrijven onterecht als Nederlands werden geclassificeerd. Dit leidde tot een onderschatting van de aan het buitenland uitgekeerde bedrijfswinsten en daarmee een overschatting van het saldo op de lopende rekening.
Een andere belangrijke oorzaak betreft methodologische aanpassingen bij het verwerken van de ingehouden winsten. Dit is lastig omdat het winstbegrip voor de betalingsbalans afwijkt van dat in de winst- en verliesrekening van bedrijven. Naast de uitgekeerde bedrijfswinsten bevat de betalingsbalans ook het resterende (ingehouden) deel van de winst dat voor andere doeleinden in het bedrijf wordt aangewend, bijvoorbeeld voor het versterken van het eigen vermogen of voor het financieren van investeringen. Uit nadere analyse blijkt dat deze ingehouden winsten van veel dochterondernemingen met buitenlandse eigenaren hoger waren dan aanvankelijk geraamd, onder meer omdat uitgaven aan R&D vaak onterecht worden geboekt als lopende kosten (in plaats van ingehouden winst).
De lopende en kapitaalrekening van de betalingsbalans toonden in het tweede kwartaal van 2022 noemenswaardige ontwikkelingen. Zo bedroeg het saldo op de lopende rekening EUR 7,5 miljard, een daling van EUR 11,3 miljard ten opzichte van dezelfde periode een jaar eerder. De daling komt voornamelijk door een afname van het saldo primaire inkomens met EUR 9,9 miljard, veroorzaakt door toenemende winstuitkeringen aan multinationals met een buitenlandse moeder en stijgende dividenduitkeringen.
De totale waarde van de Nederlandse handel met het buitenland blijft stijgen. De export
nam toe tot EUR 219 miljard (+27 procent ten opzichte van een jaar eerder) en de waarde van de import tot EUR 199 miljard (+32 procent). Daarbij nam zowel de waarde van de handel in diensten als in goederen toe ten opzichte van dezelfde periode in 2021. De stijgingen worden onder meer veroorzaakt door de stijgende (energie)prijzen als ook het herstel van de economie na de coronacrisis.
Het saldo op de kapitaalrekening was in het tweede kwartaal van 2022 met EUR 89,8 miljard uitzonderlijk hoog. Dit werd in belangrijke mate gedreven door de verkoop van intellectuele eigendommen door een Nederlands bedrijfsonderdeel van een buitenlandse multinational aan een buitenlands onderdeel van diezelfde multinational. Qua omvang is dit een uitzonderlijke transactie; niet eerder kwam het saldo op de kapitaalrekening in Nederland of in het gehele eurogebied in de buurt van dit bedrag.
De betalingsbalans is een overzicht van alle transacties van Nederland met het buitenland in een periode en bestaat uit drie delen: de lopende rekening, de kapitaalrekening en de financiële rekening.
De lopende rekening omvat internationale handel in goederen en diensten en transacties in primaire en secundaire inkomens. Het verschil tussen de ontvangsten en uitgaven op de lopende rekening is het saldo lopende rekening. Nederland kent al decennia een positief saldo op de lopende rekening, ook wel overschot genoemd, wat betekent dat de ontvangsten groter dan de uitgaven zijn. Een relatief groot uitvoeroverschot, het verschil tussen de export en import van goederen en diensten, draagt bij aan het overschot op de Nederlandse lopende rekening in de laatste jaren. Primaire inkomenstransacties zijn onder andere loon, rente en dividend. Voorbeelden van secundaire inkomenstransacties zijn pensioen- en verzekeringsuitkeringen, ontwikkelingshulp en persoonlijke geldoverdrachten. Qua secundaire inkomens verlaat de laatste jaren meer geld Nederland dan binnenkomt, terwijl het saldo op primaire inkomens fluctueert.
Op de kapitaalrekening worden naast kapitaaloverdrachten de aan- en verkoop van niet-geproduceerde activa, zoals merkrechten, geregistreerd.
Tabel 12.1: Betalingsbalans vanaf 2015
Tabel 12.5: Primaire inkomens vanaf 2015
Een kalme start is er niet bij voor het nieuwe kabinet. Er liggen belangrijke kwesties te wachten om opgelost te worden. In onze podcastserie komen ze een voor een aan bod, zo ook de krappe arbeidsmarkt.
Lees meer De vier grote dilemma’s voor een nieuw kabinet
De arbeidsmarkt dreigt vast te lopen. Er is veel werk, maar er zijn weinig mensen. En dat probleem lijkt de komende jaren alleen maar groter te worden. Dus moet er iets gebeuren. Maar wat? En gaat Artificial Intelligence hierbij helpen?
Lees meer De arbeidsmarkt: veel werk, weinig mensen
De Nederlandse economie heeft zich weerbaar getoond in een omgeving van hogere rentes. De risico’s voor de financiële stabiliteit zijn door de daling van de inflatie minder acuut, maar nog steeds duidelijk aanwezig, zo constateerde het Financieel Stabiliteitscomité (FSC).
Lees meer FSC: “Geo-economische fragmentatie vormt risico voor Nederlandse economie en financiële stabiliteit”
Het gaat goed met de Nederlandse economie en financiële sector, dat concludeert het Internationaal Monetair Fonds (IMF). Ook loopt Nederland wereldwijd voorop in het toezicht op klimaatgerateerde risico’s.
Lees meer IMF: Nederlandse economie en financiële sector staan er goed voor
