Economie koelt af, maar huishoudens merken ‘t nog niet echt

Enige afkoeling van de economie was nodig 

Maar eerst: hoe staan we er nu voor? De economie groeit nog maar heel beperkt. Dit jaar 0,1%, volgend jaar 0,3% en in 2025 1%. Dit komt grotendeels door de veel lagere wereldhandel en door de hoge inflatie. Die was in 2022 nog extreem hoog, meer dan 11%, en dan helpt het als de uitgaven van mensen en bedrijven wat worden afgeremd. Dat kun je doen door de rente te verhogen. Dan gaan mensen meer sparen en minder consumeren, en lenen bedrijven minder geld. De Europese Centrale Bank voerde een serie renteverhogingen door en dat beleid heeft gewerkt. In de supermarkt en aan de pomp zijn consumenten weliswaar nog steeds veel geld kwijt, maar dankzij het rentebeleid en de gedaalde energieprijzen verwachten we dat de inflatie volgend jaar zal dalen naar 2,9%, om eind 2025 uit te komen op 2,2%.   

Welke ontwikkelingen zagen we bij eerdere periode van krimp? 

Als je het vergelijkt met de periode na de financiële crisis, toen was de werkloosheid hoog en waren er meer faillissementen. Beperkte groei betekent vaak dat bedrijven minder investeren en dat consumenten minder uitgeven. Van dit alles is nauwelijks sprake in de huidige situatie.  

Wat zien we dan wel? De personeelstekorten houden aan, mede door de vergrijzing. In winkels en horecazaken hangen nog steeds overal bordjes ‘personeel gezocht’. Lonen blijven stijgen, met 5,7% in 2024, dat is meer dan de inflatie. Dat is ook een van de redenen dat huishoudens nog steeds geld uitgeven; dat, en koopkrachtmaatregelen van de overheid zoals de verhoging van het minimumloon, kinderbijslag en huurtoeslag.  

Huizenprijzen stijgen weer 

Zoals gezegd, de inkomens stijgen en er is een structureel tekort aan woningen. Na een korte daling van de huizenprijzen tot afgelopen zomer, worden woningen nu weer duurder. De hogere hypotheekrente en de hoge prijzen weerhouden kopers niet en woningen wisselen snel van eigenaar.  

Minder internationale handel  

Hoe het nu verder gaat hangt af van wat er in de rest van de wereld gebeurt. Omdat ook veel andere centrale banken de rente verhogen, neemt internationaal de economische groei af. Er is minder handel tussen landen en de verwachting is dat die wereldhandel slechts mondjesmaat zal toenemen de komende jaren. De oorlog in Oekraïne, stijgende spanningen in het Midden-Oosten en toenemende handelsbarrières zetten de wereldwijde handel verder onder druk. Dat betekent dat de Nederlandse uitvoer ook maar beperkt zal groeien. Dit gaat ten koste van onze economische groei en welvaart. Een sterke samenwerking met vrij verkeer van goederen en diensten binnen de Europese Unie kan de impact beperken. 

Begrotingstekort stijgt 

Binnenlands vragen belangrijke maatschappelijke uitdagingen, zoals energietransitie en vergrijzing, de aandacht. De overheid heeft de afgelopen jaren flink geld uitgegeven aan tijdelijke koopkracht- en energiemaatregelen. Het overheidstekort liep weliswaar terug, maar dat komt mede doordat het niet lukt de kabinetsplannen op het gebied van defensie, infrastructuur en klimaat uit te voeren. Een van de oorzaken is het tekort aan arbeidskrachten.  

Door hogere rentelasten, teruglopende gasbaten en doordat overheidsplannen uiteindelijk wel uitgevoerd gaan worden, zal het begrotingstekort in 2024 en 2025 oplopen richting 3%. Daarmee schurken we tegen de 3%-norm aan die we binnen de eurozone met elkaar als maximum hebben afgesproken.  

Dat betekent dat de overheid bij nieuwe tegenslagen eigenlijk geen ruimte heeft om huishoudens te ondersteunen. Eerder was sprake van buffers in de overheidsfinanciën waardoor steunbeleid mogelijk was zonder dat hier ergens anders geld voor opgehaald hoefde te worden. 

Herstel van reserves belangrijk 

Er komt dus het een en ander op ons af. Hoe houden we de economie sterk? Het is belangrijk dat de overheid weer buffers opbouwt. Dat biedt rust in het beleid, waardoor ze bij tegenvallers niet halsoverkop hoeft te bezuinigen. Dat betekent ook dat de overheid het begrotingstekort niet verder op moet laten lopen. Als middel om inkomsten te verhogen zou een volgend kabinet ervoor kunnen kiezen om ondoelmatige belastingvoordelen gestaag af te bouwen.   

Meer weten?

• Een overzicht van de huidige stand van de economie, lees je hier. 
• De najaarsraming die ten grondslag ligt aan dit artikel lees je hier. 
• Meer informatie over internationale ontwikkelingen, lees je hier.