Code oranje voor de financiële stabiliteit

Dank voor de uitnodiging. Graag wil ik deze ochtend een toelichting geven op de stabiliteit van het Nederlandse financiële stelsel. Dit zal ik doen op basis van het recent gepubliceerde Overzicht Financiële Stabiliteit.

Ik wil beginnen met een korte uiteenzetting van de vooruitzichten voor de Nederlandse financiële stabiliteit. Vervolgens wil ik inzoomen op het belang om het Nederlandse en Europese concurrentievermogen op peil te houden. Daarna beantwoord ik graag jullie vragen.

De vooruitzichten voor de Nederlandse financiële stabiliteit blijven zorgelijk. Overkoepelend zou ik - als weerman van de Nederlandse financiële stabiliteit - het risicobeeld duiden als “code oranje”.

Net als bij weerswaarschuwingen van het KNMI is goed voorbereid zijn dan van belang. Vooral omdat we al enige tijd in code oranje zitten. Wat die voorbereiding voor de financiële sector betekent, zal ik zo toelichten.

Eerst wil ik benadrukken dat het niet alleen maar kommer en kwel is voor de Nederlandse financiële stabiliteit. Sinds het voorjaar hebben we ook positieve ontwikkelingen gezien. Zo is de economische onzekerheid lager door handelsakkoorden. Ook presteert de economie beter verwacht en staan financiële instellingen er goed voor.

Toch zijn er verschillende ontwikkelingen die ons zorgen baren. Zo is de geopolitieke onzekerheid gestegen en zijn aandelen historisch hoog gewaardeerd. Ook zijn de vooruitzichten voor de schuldhoudbaarheid van overheden verslechtert.

Ik zal deze ontwikkelingen een voor een nader toelichten.

Ten eerste zien we dat de economische onzekerheid is afgenomen, vooral door de verschillende handelsakkoorden van de afgelopen maanden. Dit is goed nieuws, al is de onzekerheid over economisch beleid nog altijd hoog. Ook laat de onzekerheidsindex op de slide zien dat de geopolitieke onzekerheid juist is toegenomen.

Ten tweede valt op dat onze economie veerkrachtiger is dan we eerder dachten. De Nederlandse economie blijft gematigd groeien. In 2025 naar verwachting met 1,4%.

Ten derde zien we dat de Nederlandse financiële sector er goed voor staat. Zo hebben Nederlandse banken solide buffers waarmee ze de schokken tot dusver goed hebben kunnen opvangen. Verder hebben de hogere handelstarieven vooralsnog weinig effect op kredietverliezen. Ook bieden buffers onze pensioenfondsen ruimte voor een soepele overgang naar het nieuwe stelsel.

De belangrijkste risico’s voor de Nederlandse financiële stabiliteit hebben we samengevat in de risicotabel.

Een ontwikkeling waar we ons zorgen over maken is de aanhoudende geopolitieke onrust. Deze vertaalt zich onder meer in toenemende druk op institutionele kaders en internationale samenwerking, met een grotere kans op verschillen in nationale regelgeving en een race to the bottom. Dit is extra zorgelijk omdat verwevenheden tussen financiële instellingen toenemen, onder meer via de snelgroeiende markt voor stablecoins. Zo kunnen stablecoins bijdragen aan volatiliteit op financiële markten. Ook kunnen de aanhoudende geopolitieke spanningen bestaande risico’s vergroten, zoals cyberdreigingen en operationele verstoringen.

Een andere zorgelijke ontwikkeling is de toenemende spanning tussen de hoge onzekerheid en het optimisme op financiële markten. Zo zijn Amerikaanse aandelen nu gewaardeerd op historisch hoge niveaus. Bovendien zijn die hoge waarderingen sterk afhankelijk van een kleine groep bedrijven in de technologiesector. Dit maakt markten vatbaar voor tegenvallers. Zo verwachten beleggers dat bedrijven flink hogere winsten blijven maken – mede dankzij AI -, maar de tijd zal leren of deze verwachting uitkomt.

Een derde zorgelijke ontwikkeling is dat het voor veel landen steeds uitdagender wordt om een houdbaar begrotingsbeleid te voeren. Dit komt onder meer door de noodzaak voor hogere defensie-uitgaven. Dit is vooral zorgelijk voor overheden die al hoge schuldniveaus hebben zoals Frankijk en de VS, en ook relevant voor financiële instellingen, zoals pensioenfondsen, die staatsobligaties van die landen op hun balans hebben.

Een andere ontwikkeling die aandacht vraagt van financiële instellingen is de toenemende verwevenheid tussen banken en niet-bancaire financiële instellingen, mede door private credit. Pensioenfondsen en verzekeraars investeren in toenemende mate in private credit fondsen. Ook banken zijn betrokken via onder andere leningen aan deze fondsen. Het is daarom belangrijk dat banken en niet-banken goed zicht hebben op de risico’s en verwevenheden in hun portefeuilles.

Tegen deze achtergrond blijft voor de financiële stabiliteit sprake van “code oranje”. De economische en geopolitieke onzekerheid vergroot de kans op onverwachte schokken. Dit vraagt paraatheid van financiële instellingen. Zowel in hun strategie als in hun risicobeheer, bijvoorbeeld met scenario-analyses en stress testen. Ook blijven adequate financiële buffers nodig voor de economische weerbaarheid. Een goed gekapitaliseerde financiële sector is namelijk beter bestand tegen economische schokken. Ten slotte blijft ook digitale weerbaarheid cruciaal voor financiële instellingen, waarbij alertheid op ontwikkelingen in het digitale dreigingslandschap essentieel is.

De risicotabel laat zien dat economische schokken die samenhangen met geopolitieke spanningen en economische onzekerheid het voornaamste risico voor de financiële stabiliteit in Nederland vormen.

In het Overzicht Financiële Stabiliteit hebben we een apart hoofdstuk gewijd aan het concurrentievermogen. Gezien de geopolitieke spanningen in de wereld is het des te meer zaak dat Europa en Nederland concurrerend blijven. Een concurrerende economie draagt immers bij aan een weerbaar financieel systeem, en andersom.

Aan dit concurrentievermogen wordt in Nederland gelukkig al aandacht besteed, onder meer met het aankomende rapport van Peter Wennink.

Zoals gezegd staat de Nederlandse economie er op korte termijn goed voor. Ook is de uitgangspositie van het concurrentievermogen goed, onder andere dankzij onze sterke institutionele kaders. Bovendien is relatief veel kapitaal beschikbaar in Nederland, onder andere dankzij ons pensioenstelsel.

Wel staat het concurrentievermogen in Nederland onder druk. Die druk komt onder andere door de lagere productiviteitsgroei. Ook is het investeringsklimaat de laatste jaren licht verslechterd door de krappe arbeidsmarkt en het uitblijven van oplossingen voor bijvoorbeeld netcongestie. Verder is er onzekerheid over beleid, of ontbreekt dit beleid soms, terwijl bedrijven juist gebaat zijn bij duidelijkheid. Ook hebben bedrijven voldoende en passende financiering nodig om te investeren. Dit zult u vast herkennen.

Om het concurrentievermogen op peil te houden, is het noodzakelijk om zowel in Nederland als Europa stappen te zetten.

In Nederland zijn hervormingen en investeringen nodig. Zo kan de overheid procedures versnellen. Daarbij is het belangrijk om knelpunten weg te nemen, bijvoorbeeld op het gebied van stikstofruimte en congestie op het elektriciteitsnet. Ook een stabiel en voorspelbaar overheidsbeleid is van belang voor het investeringsklimaat.

In Europa is verdere samenwerking van belang om kosten voor bedrijven te verlagen en groei te versnellen. Specifiek vraagt dit om drie V’s: voltooiing, verdieping en versterking.

Dit betekent allereerst voltooiing van de interne Europese markt door harmonisatie van nationale regels. Ten tweede is verdieping van de Europese kapitaalmarkt wenselijk, zodat bedrijven betere toegang hebben tot risicodragende financiering. Om dit te bereiken kunnen overheden Europese huishoudens met financiële ruimte bijvoorbeeld stimuleren om meer te beleggen. Bij diepere Europese kapitaalmarkten hoort ook versterking van het Europese toezicht op belangrijke marktspelers.

Aan deze drie V’s kunnen we voor de financiële sector nog een vierde toevoegen, namelijk: vereenvoudiging. Zo kijken we in Europees verband hoe regels voor banken simpeler kunnen, zonder dat de sector aan weerbaarheid inboet.

Ik begon mijn presentatie met de weerswaarschuwing “code oranje” voor de Nederlandse financiële stabiliteit. Een goede voorbereiding op schokken en het op peil houden van onze weerbaarheid is daarom van groot belang.

Ik wil liever niet de weerman zijn die moet vertellen dat we in code rood beland zijn. En ik reken ook op u om ons hiervoor te behoeden.