Hoe staat de Nederlandse economie ervoor?
Versterk de Europese samenwerking. Verhoog de productiviteit. En breng de overheidsfinanciën op orde. Dat waren de drie beleidstips van Olaf Sleijpen in zijn presentatie bij de ALV van MKB Nederland vandaag. Hij sprak daar met ondernemers over de Nederlandse economie.
© ANP
Veel dank Leendert-Jan. Dank voor de uitnodiging. Ik ben hier graag, want MKB-Nederland is een waardevolle gesprekspartner en ik vind het belangrijk om mensen uit het MKB te ontmoeten en te horen wat er bij jullie leeft. In tegenstelling tot wat de naam suggereert, zijn jullie samen helemaal niet middel of klein, maar juist heel groot. Meer dan 99% van alle bedrijven in Nederland behoort tot het MKB. Het MKB is de motor van de Nederlandse economie. En die motor moet goed blijven draaien. Ik ga wat zeggen over hoe wij als DNB denken dat de Nederlandse economie ervoor staat. De vooruitzichten voor groei, inflatie en lonen. Maar ook de structurele uitdagingen waar Nederland voor staat en hoe die aan te pakken. En daarna wil ik ook heel graag van jullie horen.
© DNB
Hoe staat de Nederlandse economie ervoor? In algemene zin mogen we niet klagen. De pandemie heeft laten zien dat onze economie veerkrachtig is. De economische groei was in 2022 uitzonderlijk sterk, onder andere door inhaalconsumptie. Na een dip in 2023, groeit de economie dit jaar gestaag. Onze groei is sinds 2024 zelfs wat hoger dan de gemiddelde groei in het eurogebied.
© DNB
De groei dit jaar verrast ons in positieve zin. In de onzekere omgeving waar we ons in bevinden toont onze economie, ook nu, veerkracht. In onze Voorjaarsraming gingen we uit van een jaargroei van 1,1%. Bij het maken van die raming was er sprake van veel pessimisme over de wereldhandel – vlak na de door president Trump aangekondigde handelstarieven. Ook de eerste realisaties van het jaar vielen tegen. De balken in de grafiek laten zien dat de economie boven deze verwachting is uitgestegen. De realisaties werden beter (en opwaarts bijgesteld) en ook het beeld van de wereldhandel werd optimistischer. In de recente CPB-raming gaat het CPB dan ook uit van een groei in 2025 van 1,6%, in lijn met de trendmatige groei van de Nederlandse economie. Dan even onder de motorkap. Waar komt die groei vandaan? Vooral vanuit sterke consumptie van huishoudens, gesteund door stijgende reële inkomens, en door hogere overheidsbestedingen. Ook de export doet het goed en beter dan verwacht. De handelsonzekerheid is niet zichtbaar in de cijfers, maar blijft een neerwaarts risico. Als we vooruit kijken naar volgend jaar, dan gaat het CPB uit van een groei van 1,4%. Het IMF rekent op 1,2%. Wij komen op 19 december met onze nieuwe raming voor de Nederlandse economie.
© DNB
Dan de inflatie. Die is fors gedaald sinds de piek in 2022, maar blijft hoger dan we gewend zijn en ligt boven het eurogebied-gemiddelde dat nu bijna 2% is. In 2022 werd de inflatie vooral gedreven door stijgende energieprijzen (donkerblauw). In 2025 wordt de inflatie voornamelijk gedreven door voeding- en diensteninflatie. Opwaartse risico’s voor de inflatie liggen vooral bij de verstorende impact van invoerheffingen op toeleveringsketens en een mogelijk sterkere loongroei. Ook zich materialiserende klimaatrisico’s kunnen prijzen opdrijven. Daartegenover staan neerwaartse risico’s zoals aanhoudende onzekerheid en negatieve effecten op de vraag door heffingen, en het risico van Chinese dumping. Verder zijn er zowel neerwaartse alsook opwaartse risico’s samenhangend met de ontwikkeling van de energieprijzen en de wisselkoers van de euro.
© DNB
Dan wil ik nog even naar de arbeidsmarkt kijken met jullie. De arbeidsmarkt is nog steeds krap, al is die minder gespannen dan in 2022 het geval was. Ook op dit moment blijven personeelstekorten een grote uitdaging – dat weet u als ondernemers als geen ander. Nu de economische groei minder uitbundig is dan net na de pandemie, zien we ook een hele geleidelijke afname van de spanning op de arbeidsmarkt. In 2022 waren er op de piek nog 142 vacatures per 100 werklozen, dat was het afgelopen kwartaal nog 97 vacatures. Wat jullie ook niet ontgaan zal zijn, is dat de loongroei in de afgelopen jaren fors is geweest, voornamelijk als reactie op de hoge inflatie. Als we naar de grafiek kijken, dan zien we dat de loongroei dit jaar daalt (blauwe lijn). De cao-loongroei was in september 4,7%, vorig jaar bedroeg de loongroei nog 7%. In nieuwe akkoorden zien we een verdere vertraging naar gemiddeld 3,7%. Wij verwachten ook een verdere daling van de loongroei in de komende jaren, in lijn met de afnemende inflatie.
© DNB
Ik zie drie belangrijke stappen om onze economie te versterken:
Ten eerste: versterk de Europese economische samenwerking
Nederland moet in Europees verband pal staan voor het internationale samenwerking. Nederland moet Europa blijven omarmen als krachtbron in onzekere tijden. Alleen zijn we te klein om mee te doen in een wereld van grootmachten. De samenwerking met onze Europese bondgenoten zorgt dat onze economie weerbaarder is tegen schokken.
Daarbij komt dat de EU een markt is van 450 miljoen consumenten. Die gigantische interne markt biedt grote kansen voor Nederlandse bedrijven, ook het mkb. Maar die markt is nog niet af en kan beter functioneren.
Het afbouwen van resterende handels- en financiële barrières, zoals het versterken van de kapitaalmarktunie, kan de Europese economie miljarden opleveren. Dat biedt directe kansen voor de Nederlandse economie en voor ondernemers.
In het publieke debat ligt de nadruk vaak op kosten van Europa, terwijl de baten veel groter zijn – en in deze onzekere internationale context alleen maar toenemen.
Ten tweede, de productiviteit moet omhoog.
De bevolking vergrijst. Voor toekomstige welvaartsgroei kunnen we niet meer zo gemakkelijk putten uit een groeiend aanbod van arbeid. We zullen productiever en innovatiever moeten worden.
Dit vraagt om structurele hervormingen en investeringen in onder andere kapitaal, kennis en vaardigheden van personeel.
Het Draghi-rapport bevat verstandige voorstellen: meer arbeidsmarktmobiliteit, betere ‘skills matching’, en meer bedrijfsdynamiek. Innovatieve ondernemers zijn daarbij onmisbaar. En innovatie komt toch vaak uit het MKB.
Europese ambities voor energietransitie, digitalisering, defensie en innovatie vereisen forse investeringen. Draghi pleit voor een stijging van 5% van het EU-bbp per jaar (dat is 800 miljard euro).
80% daarvan moet uit de private sector komen. Dat vraagt om een stabiel ondernemersklimaat en betere toegang tot kapitaal.
Europa leunt te veel op bankfinanciering, die niet geschikt is voor risicovolle, innovatieve projecten. Alternatieve financieringsbronnen – zoals durfkapitaal – zijn essentieel.
DNB steunt daarom de spaar- en investeringsunie. Zonder goed ontwikkelde kapitaalmarkten missen bedrijven financieringsopties die in de VS en Japan wél beschikbaar zijn.
En tot slot, breng de overheidsfinanciën structureel op orde.
De schuldquote van Nederland is nu laag. Maar zonder aanvullend beleid gaat deze snel en fors oplopen, en zal boven de 60% norm stijgen. Volgens het CPB gebeurt dit ergens tussen 2035 en 20240 en stijgt de schuld naar verwachting door tot 126% van het bbp in 2060. Op lange termijn verslechteren namelijk de financiën door stijgende zorg-, sociale en rentelasten. Structurele versteviging van onze overheidsfinanciën is daarom noodzakelijk.
Daarbij moet de overheid ook buffers hebben om externe schokken op te kunnen vangen, zoals we tijdens de pandemie hebben gedaan.
Op dit moment ligt het begrotingstekort dicht bij de 3%-norm, waardoor het schokabsorberend vermogen te beperkt is om toekomstige schokken op te kunnen vangen.
DNB houdt dan ook nog steeds vast aan het advies van de Studiegroep Begrotingsruimte, waarin structurele ombuigingen van EUR 7 mrd werden bepleit en structurele dekking van extra uitgaven voor defensie.
Tot zover wat ik ter inleiding wilde zeggen. Het is nogal een macro-plaatje, misschien zelfs wat abstract. Voor jullie heeft wat er in de economie gebeurt tastbare gevolgen voor je bedrijf. Voor de vraag of je goede nieuwe arbeidskrachten kan vinden. Voor de financiering van je bedrijf. Voor jullie verkopen in het buitenland.
Dus laten we de resterende tijd benutten om die twee werelden bij elkaar te brengen. Ik ben heel benieuwd naar jullie vragen en ervaringen.