Speech Frank Elderson - “Groen herstel: vandaag Terschelling, morgen de wereld”

Datum: 25 september 2020
Locatie: Terschelling
Spreker: Frank Elderson

Geweldig om hier weer te zijn bij Springtij, en weer terug te zijn op Terschelling.

Als kind kwam ik hier vaak met mijn ouders en twee zussen. Een plek om vrij te zijn, en vrij te denken, en verder te kijken dan de waan van de dag. Ik had gevraagd om een spreekgestoelte met wind mee, maar deze tent is eigenlijk nog veel beter.

Ik ben Frank Elderson, ik ben lid van de directie van De Nederlandsche Bank. Je zou DNB kunnen omschrijven als de Brandaris van het financiële systeem. Wij zorgen ervoor dat de inflatie laag blijft. Dat banken, verzekeraars, en andere financiële instellingen aan hun verplichtingen kunnen voldoen. En dat u efficiënt en veilig kunt betalen. Zodat uw geld veilig is en zijn waarde houdt, en de economie kan floreren.

Maar soms floreert de economie helemaal niet, integendeel. Zoals nu. Het coronavirus heeft niet alleen onze samenleving ontwricht, maar ook onze economie een enorme optater verkocht. Overheden, hier en elders in de wereld, verschuiven nu hun aandacht van acute noodsteun aan bedrijven en werknemers naar investeringen om de economie aan te jagen.

En dat economische herstel, dames en heren, moet een groen herstel worden. Daar wil ik het met u over hebben. Want daar hebben we bij De Nederlandsche Bank heldere opvattingen over. DNB heeft de afgelopen jaren consequent aandacht gevraagd voor de impact van klimaatverandering: in onze adviezen aan de overheid, in ons toezicht op de financiële instellingen. En we hebben partijen bij elkaar gebracht om oplossingen te bedenken voor de financiering van groene projecten.

Waarom? Heel simpel. Onder alle gevaren die klimaatverandering met zich mee brengt bedreigt zij ook onze economie en ons financiële stelsel. Dat hebben we bijvoorbeeld al gezien bij verzekeraars, die 2016 grote schades moesten uitkeren als gevolg van extreme hagelbuien. En hoe langer we wachten met noodzakelijke maatregelen om de CO2-emissie terug te brengen, hoe groter de onzekerheid en de kans op schokken zullen worden. Dat zou funest zijn voor de economie, en grote schade toebrengen aan bedrijven, banen en onze manier van leven.

En dan heb ik het nog niet eens over overige ecologische en maatschappelijke uitdagingen waar onze planeet voor staat, zoals de gestage achteruitgang van de biodiversiteit. Ook dit kan leiden tot verhoogde risico’s voor financiële instellingen, zoals we onlangs in een onderzoek hebben laten zien.

Corona heeft aan de urgentie van deze crises niets veranderd. Maar er zijn wel twee andere dingen veranderd. Zaken die mij hoopvol stemmen. Ten eerste zijn de mensen veranderd. We hebben gezien dat we in staat zijn massaal ons gedrag aan te passen als het echt nodig is. En we hebben voor het eerst iets geproefd van die schonere wereld. Er zijn mensen in New Delhi die voor het eerst in hun leven schone lucht hebben ingeademd. De mensen gaan een terugkeer naar die oude vieze lucht niet meer accepteren. En ten tweede hebben we gezien dat de overheid bereid en in staat is om drastisch in te grijpen om haar burgers te beschermen en de economie te ondersteunen.

Dat zijn heel positieve ontwikkelingen. En die moeten we benutten om de enorme kans te grijpen die zich nu aandient. Economen hebben berekend dat de overheidssteun zo’n enorme omvang heeft dat de pakketten niet alleen noodzakelijk, maar ook bijna voldoende zijn om klimaatverandering beslissend aan te pakken. Mits het geld groen wordt aangewend. Dat is een belangrijke mits. Een bedrijf dat zijn fabriek heeft moeten platleggen vanwege de lockdown, dat wil maar één ding. En dat is zo snel mogelijk productieprocessen weer opstarten en zijn mensen weer aan het werk zetten, vaak op dezelfde manier als voorheen. Heel begrijpelijk. Maar als dat op grote schaal gebeurt locken we de fossiele economie voor jaren in.

Het Planbureau voor de Leefomgeving bracht onlangs een rapport uit waarin het schat dat in sommige scenario’s de CO2-uitstoot weer zou kunnen stijgen ten opzichte van het pad waar we vóór corona op zaten. En dat terwijl de CO2-emissie ieder jaar in hetzelfde tempo zou moeten dalen als tijdens de lockdown, om de opwarming van de aarde tot 1,5 graden te beperken.

Dit is dus hét moment voor overheden om het verschil te maken. iDoor massaal te investeren in vergroening van de economie. En door voorwaarden te scheppen waardoor het ook voor bedrijven en particulieren aantrekkelijker wordt om naar groen over te schakelen. En dat natuurlijk niet alleen hier in Nederland maar in heel Europa. Ik ben dan ook een vurig pleitbezorger van een ambitieuze Europese Green Deal, met als doel klimaatneutraliteit in 2050.

Ook de financiële sector kan een belangrijk verschil maken. Wij willen als DNB in de eerst plaats dat banken en andere financiële instellingen hun risico’s goed beheersen. Dat helpt ook de verduurzaming van de economie. Want banken en verzekeraars en pensioenfondsen hebben nog steeds veel leningen en investeringen uitstaan bij bedrijven die veel CO2-uitstoot veroorzaken en de biodiversiteit aantasten. En we weten allemaal: die activiteiten zijn op de lange termijn niet houdbaar. Goed financieel risicobeheer zal er dus toe leiden dat banken hun geld meer in groene projecten steken.

Allemaal mooi, maar wat moeten we nou concreet doen? Laat ik hier vandaag drie dingen noemen.

Als we die de komende tijd van de grond krijgen, maken we serieuze stappen.

Daarvoor wil ik u uitnodigen om met mij op de fiets te stappen en een fietstocht te maken over Terschelling. We beginnen op West en brengen een bezoekje aan de ambtswoning van de burgemeester. Daar is iets bijzonders mee. Het is namelijk een nul-energiewoning met energielabel A+++. Het heeft geen gasaansluiting, er liggen zonnepanelen op het dak, er wordt gebruik gemaakt van aardwarmte en het is optimaal geïsoleerd. De meest duurzame woning op Terschelling.

Een prachtig voorbeeld. Daar moeten we uiteindelijk heen met onze woningvoorraad. De overheid kan daarbij helpen door de particuliere investeringen in het verduurzamen van woningen aan te jagen. Bijvoorbeeld door de Subsidie Energiebesparing Eigen Huis te verruimen, met een bonus voor snelle beslissers. Woningcorporaties kunnen gestimuleerd worden om hun woningvoorraad te verduurzamen, bijvoorbeeld door meer geld beschikbaar te stellen voor kortingen op de verhuurdersheffing. Fiscale regelingen voor groene investeringen kunnen ook op andere terreinen verduurzaming stimuleren. Naast een bijdrage aan de klimaatagenda geven deze maatregelen op korte termijn ook een investeringsimpuls. Ook voor de economie is het daarom van vitaal belang dat we de uitvoering van de klimaatplannen niet vertragen maar versnellen. Inzetten op groen herstel creëert ook banen.

We fietsen verder in oostelijke richting en komen uit bij Hee. Daar staan op het weiland en op de schuren van Cor Langerak 1500 zonnepanelen. Die leveren jaarlijks stroom voor zo’n 120 huishoudens. De bouw is deels gefinancierd met een obligatielening, tegen een rente van 4%. Projecten als deze laten zien hoe het kan. En dat het rendement van investeren in groene energie sterk is toegenomen.

De overheid kan ook zélf investeren. Neem de energie-infrastructuur. De stroomnetwerken moeten verzwaard worden. Bijvoorbeeld om voorbereid te zijn op de snel toenemende productie van elektrische auto’s. Pijpleidingen die nu nog gebruikt worden voor fossiele energie moeten geschikt gemaakt worden voor waterstof en biogas. Er moeten collectieve warmtenetten komen. Verder denk ik aan R&D in duurzame energie-oplossingen, zoals waterstof en accu’s, aan verduurzaming van overheidsgebouwen en aan natuurherstel. Allemaal terreinen waar de overheid, door zelf te investeren, de economie kan aanjagen en tegelijk vergroenen.

We stappen weer op de fiets en gaan richting Formerum. Bij mooi weer kunnen we hoog in de lucht de zweefvliegtuigen zien die helemaal van luchthaven Terlet, op de Veluwe, zijn opgestegen. Zweefvliegen is als fietsen in de lucht: schoon, stil en fantastische mooi. Maar niet erg praktisch als vervoersmiddel. Wat wel duidelijk is, is dat ook ons gebruik van fossiele luchtvaart niet meer kan terugkeren naar business as usual.

Dat brengt me, na het stimuleren van groene investeringen en het zelf investeren, op een derde krachtig instrument dat de overheid ter beschikking staat. En dat is het beprijzen van activiteiten die schadelijk zijn voor het klimaat. Zo is het hoog tijd voor de invoering een Europese kerosinebelasting.

En ook om de kortingen en vrijstellingen op de energiebelasting voor grootverbruikers af te schaffen. En subsidies op fossiele brandstoffen en intensieve landbouw af te bouwen. Verder moeten we het systeem voor de beprijzing van CO2-uitstoot verder aanscherpen en verbreden naar andere sectoren. Het liefst doen we dit allemaal op Europees niveau, maar als dat niet lukt desnoods nationaal.

Tot slot fietsen we naar Oosterend. Het allerlaatste dorpje. Hierna begint de prachtige uitgestrekte natuur van de Boschplaat. Hier beëindigen we onze fietstocht. We hebben onderweg veel moois gezien. En we hebben gezien hoe overheid, banken en wij allemaal nu de handen mouwen kunnen en moeten steken om de economie weer groen op te bouwen. Als DNB-directeur kijk ik dan vooral naar het belang van een duurzame economie en een sterke financiële sector. Maar er staat nog zoveel meer op het spel.

Als u na een paar dagen weer terugkeert naar het vasteland, naar uw huis en uw werk, denk dan nog eens aan onze fietstocht. Aan de burgemeesterswoning in West, het zonnepark bij Hee, aan de zweefvliegtuigen boven Formerum. En bedenk wat u zelf kunt bijdragen, hoe klein ook.

Als we Terschelling kunnen veranderen kunnen we Nederland veranderen.

En als we Nederland kunnen veranderen kunnen we Europa veranderen.

En als we Europa kunnen veranderen kunnen we de wereld veranderen.