Geopolitieke conflicten, economische obstakels en politieke stromingen: de financiële stabiliteit staat voortdurend onder druk. In ons halfjaarlijkse Overzicht Financiële Stabiliteit, zetten we de grootste bedreigingen voor de financiële stabiliteit op een rijtje.
© Gettyimages
Het zal je niet ontgaan zijn dat de wereld is vergeven van de onzekerheid. Onvoorspelbaar Amerikaans handelsbeleid heeft veel invloed op de stemming. Wel hoge handelstarieven, geen hoge handelstarieven. Komen er wel of geen beperkingen op de export van goederen naar China? Wat gebeurt er met de energieprijzen zolang de oorlog tussen Oekraïne en Rusland voortduurt?
Dit soort vragen houdt ondernemers, beleidsmakers en consumenten de afgelopen tijd volop bezig. Wat de onzekerheid vergroot, is groeiende politieke druk op de bekende internationale instituten die los van de politiek opereren zoals het Internationaal Monetair Fonds of de Wereldbank. Op de achtergrond van dit alles sluimert het gevaar van cyberaanvallen en sabotage door landen waarmee we in conflict zijn, of dreigen te komen. Onderstaande lijn laat de mate van nervositeit op de financiële markten zien.
De gespannen internationale verhoudingen werken een ander probleem in de hand: hoge overheidsschulden. De groeiende invloed van China en die van Rusland tegenover het Westen, maken investeringen in defensie urgent. Europese landen waaronder wijzelf, hebben zich voorgenomen om honderden miljarden euro's extra in defensie te investeren.
Dat geld moet ergens vandaan komen: bijvoorbeeld uit hogere belastingen of uit leningen. Dat laatste baart beleggers zorgen. Landen in de eurozone hebben gemiddeld al een staatsschuld van bijna 90 procent van hun bruto binnenlands product – oftewel: hun volledige nationale omzet. Dat schuldpercentage zal de komende jaren zonder twijfel verder oplopen, mede vanwege de grote defensie-investeringen.
Hogere schulden betekent vaak ook hogere rentelasten en dat roept de vraag op of de landen dat allemaal kunnen bolwerken. Frankrijk is hiervan een goed voorbeeld. De rentelasten voor Franse staatsleningen steeg de afgelopen maanden vanwege die angst. Er is ook twijfel ontstaan over de lange-termijn-houdbaarheid van de Amerikaanse staatsschuld, dat traditioneel te boek staat als de veiligste belegging.
In de onderstaande figuur is te zien hoe schulden in de komende 10 jaar toenemen in vijf landen. Met name de rentelasten en defensieuitgaven drukken de komende jaren zwaarder op de overheidsbegroting.
Tegen deze achtergrond is het voor bedrijven en ondernemers lastig om plannen voor de lange termijn te maken of bijvoorbeeld grote investeringen te doen. Dat laatste is terug te zien in de matige groei van de Nederlandse economie. Dat terwijl Nederlandse bedrijven juist stevig moeten investeren, bijvoorbeeld in slimmere machines of software om op kosten en kwaliteit te kunnen blijven concurreren met bedrijven in de rest van de wereld.
Financiële instellingen zoals banken, pensioenfondsen en verzekeraars gedijen beter bij een goed draaiende economie met een florerend bedrijfsleven. De aandelen en bedrijfsleningen waarin ze investeren leveren dan het rendement op dat zij nodig hebben om aan hun verplichtingen te kunnen voldoen. Denk daarbij aan een pensioenuitkering, een schadevergoeding of spaarrente. Als de economie niet goed draait of krimpt, is er ook minder rendement.
Terwijl de onzekerheid hoogtij viert, zijn prijzen op de aandelenmarkten nog nooit zo hoog geweest als nu. In Nederland staat de belangrijkste beursgraadmeter, de AEX, half november op ongeveer 950 punten, 10% meer dan vorig jaar. Een vergelijkbare Europese index, de Stoxx 600 en de Amerikaanse S&P 500, schommelen dit jaar beide ook op pieken. De grote interesse in AI en technologiebedrijven die daar producten voor maken of diensten aan leveren, is hier een stuwende factor.
Hoge aandelenprijzen zijn altijd reden voor voorzichtigheid: als de stemming plotseling omslaat, zoals bijvoorbeeld gebeurde aan het begin van de corona-uitbraak, kunnen aandelen razendsnel hun waarde verliezen. Institutioneel beleggers hebben een groot deel van hun vermogen in de aandelenmarkt geïnvesteerd en zij zijn daarom gevoelig voor waardeschommelingen.
Gelukkig zijn Nederlandse instellingen goed voorbereid op rampscenario's. Bijvoorbeeld doordat ze het risico op waardeverlies hebben afgedekt, en omdat ze stevige reserves hebben.
Deze reserves zijn in de afgelopen paar jaar opgebouwd, mede met dank aan hogere rentes en de sinds de financiële crisis aangescherpte kapitaalbuffers. Uit cijfers van DNB blijkt dat de grootste Nederlandse banken tegen een stootje kunnen. De economische en politieke onzekerheid hebben binnen de bankensector nog niet tot grote problemen geleid.
Samenvattend: de wereld is er de afgelopen paar jaar niet eenvoudiger op geworden. De onzekerheid over een ongewisse toekomst heeft nog geen vat gekregen op de financiële stabiliteit. Instellingen zoals banken, verzekeraars en pensioenfondsen doen het naar omstandigheden goed en zijn de afgelopen jaren goed bestand gebleken tegen mogelijke schokken. Op de aandelenmarkten overheerst euforie, afgaande op de torenhoge waarderingen.
Maar schijn bedriegt. De gespannen verhoudingen tussen landen zaaien twijfel over de staat van de wereldeconomie, de houdbaarheid van de berg overheidsschulden en de almaar moeizamere internationale samenwerking. De angst dat de wereldeconomie steeds minder door competente instituten en steeds meer door dominante persoonlijkheden wordt bestuurd, kleurt de stemming van de wereld waarin we ons momenteel bevinden.
Meer weten? Dit artikel is gebaseerd op ons rapport Overzicht Financiële Stabiliteit. Daarin gaan we uitgebreid in op de risico’s voor ons financiële stelsel.
17 november 2025
Persbericht
Geopolitieke spanningen en mondiale onzekerheid over economisch beleid vergroten de kans op economische en financiële schokken en vormen daarmee een risico voor de financiële stabiliteit in Nederland. Dat blijkt uit het vandaag verschenen Overzicht Financiële Stabiliteit van De Nederlandsche Bank.
Lees meer Vooruitzichten voor financiële stabiliteit blijven zorgelijk
13 november 2025
Achtergrond
Ruim de helft van de Nederlandse huishoudens heeft vertrouwen in de financiële sector, evenveel als een jaar eerder. Daarentegen is het aantal Nederlanders dat zich zorgen maakt over de financiële gezondheid van banken, verzekeraars en pensioenfondsen wel gegroeid.
Lees meer Nederlander vertrouwt financiële sector, al groeit zorg over gezondheid instellingen
10 november 2025
Speech
Op 5 november sprak Marc Roovers, onze divisiedirecteur Financiële Stabiliteit, de jaarlijkse Vastgoedlezing uit van de Amsterdam School of Real Estate (ASRE).
Lees meer Vastgoedlezing door Marc Roovers
08 oktober 2025
Podcast
Centrale banken moeten iedere dag waarmaken dat ze hun onafhankelijkheid verdienen. Dat zegt DNB-president Olaf Sleijpen in de podcast De Nieuwe Schatkamer van De Nederlandsche Bank. Sleijpen gaat in op wat precies de taak is van een centrale bank. En staat stil bij de huidige onzekere tijd.
Lees meer Olaf Sleijpen: Centrale banken moeten hun onafhankelijkheid iedere dag verdienen