Na veertien jaar presidentschap en meerdere afscheidsrecepties verder, was het dan werkelijk voorbij voor Klaas Knot. Zwaargewichten uit de financiële wereld onder wie John Williams van het Amerikaanse centralebankenstelsel (Fed), gouverneur Andrew Bailey van Bank of England (BoE) en president Christine Lagarde van de Europese Centrale Bank (ECB), zwaaiden hem uit met lofzangen. Maar er werden ook zorgen geuit over de toekomst van het financiële systeem.
Van die zorgen is nog lang geen sprake als aan het begin van de dag zijn opvolger Olaf Sleijpen het publiek welkom heet. Hij verspilt geen tijd, want na tien minuten geeft hij het stokje over aan ECB-president Christine Lagarde. Met haar felgekleurde, sinaasappeloranje jasje valt de topvrouw op in de zee van grijze en blauwe pakken.
Inzicht, senioriteit
Voordat ze het woord neemt kijkt ze keurend over haar leesbril heen naar het publiek voor haar. Ze belooft met een knipoog richting Knot zo ‘impactful’ mogelijk te zijn vandaag. Wie Knot kent, weet dat hij mensen die zich wollig en langdradig uiten, graag adviseert zich wat meer impactful te uiten.
Lagarde spreekt over Knot als een nuchtere, scherpe collega. Iemand die op basis van zijn inzicht en senioriteit de neuzen binnen het ECB-bestuur op de meest kritieke momenten dezelfde kant op wist te laten wijzen. Ze vertelt hoe hij een van de drijvende krachten is geweest achter het stelsel van regels voor banken en de hele financiële sector in de nasleep van de banken- en eurocrises van na 2008. Dat deed hij tijdens zijn jaren als bestuurslid van de ECB- en later ook van de Financial Stability Board (FSB).
Swimming pal
Die regels zijn er met een reden. Nu plukken we daar de vruchten van omdat we een weerbaar financieel systeem hebben. We moeten de verleiding weerstaan om dat in het kader van deregulering weer af te breken, luidt haar stellige advies. Aan het eind van haar toespraak bedankt ze Knot, zegt ze zeker te weten dat hij wat van zich zal laten horen als dat nodig is en dat ze hem zal missen als haar ‘swimming pal.’ Beiden zijn fanatiek zwemmers.
Daarna is het de beurt aan John Williams, een veteraan in centrale-bankenland. Williams is momenteel president van de Fed-vestiging New York en trapt zijn toespraak af met een persoonlijke anekdote. Williams vertelt over de zwarte beer die Knot en hij in 2011 tegenkomen als ze samen op een bootje zitten in Wyoming. De twee zijn beiden te gast op het jaarlijkse congres voor centraal bankiers in Jackson Hole en willen even op adem komen in de natuur.
‘Beren ruiken angst’
Oog in oog staan met een sterk roofdier dat nota bene ook nog jongen bij zich blijkt te hebben ook, stond niet in het programma. Williams vertelt dat de boot dichter naar ‘mama beer’ toe vaart, zodat ze betere foto's van haar kunnen nemen. Dat doen ze wel op zo’n manier dat zij het zicht op haar welpen niet verliest, ‘want dan wordt het gevaarlijk.’ Williams vertelt ook dat ze zich inspannen om niet bang over te komen. ‘Kalm blijven, want beren ruiken angst.’
En hoewel het verhaal met een sisser afloopt, ze varen namelijk ongehinderd verder, is de anekdote voor Williams wel tekenend voor zijn verdere professionele relatie met Knot in de jaren die volgen. De Amerikaan omschrijft hem, net als Lagarde deed, als een nuchter persoon. Iemand die ‘beheerst en onpartijdig’ een analyse kan maken en die ‘beslist op basis van bewijs’, in plaats van andersom.’ Dat alles met een dosis ‘quintessentially Dutch directness.’
Verwacht het onverwachte
Die eigenschappen kwamen Knot goed van pas tijdens de afgelopen jaren bij DNB. De financiële wereld heeft de nodige ‘berensituaties’ gekend. Zo was er om te beginnen 2008, gevolgd door de ‘lange periode van lage, of zelfs negatieve rentes’, de coronajaren en de hoge inflatie na de Russische invasie van Oekraïne. Al deze gebeurtenissen zag niemand aankomen, centraal bankiers ook niet. Zij moeten er wel continu op reageren en daarmee komt Williams op zijn verontrustende conclusie van de dag: ‘verwacht het onverwachte.’
Het is inmiddels al ruimschoots lunchtijd geweest, maar aan tafel mogen de aanwezigen nog lang niet. Er staat namelijk een paneldiscussie op het menu, geleid door Claire Jones van Financial Times. Samen met academici van instellingen als London School of Economics, Purdue University en Pierre Wunsch van de Belgische centrale bank discussiëren zij over waar Lagarde en Williams het in hun toespraken over hadden en welke lessen we daaruit kunnen trekken.
Goed verstand over voorspelmodel
Eén les: de onafhankelijkheid van centraal bankiers zoals we die kenden, is niet meer vanzelfsprekend. Nog één: voorspelmodellen zijn nuttig totdat er een crisis uitbreekt en je moet overschakelen op instinct en gezond verstand. Niet iedereen is het daar even roerend mee eens, maar dat tekent wel de diversiteit van de sprekers. Om tien voor twee nodigt Sleijpen de gasten dan eindelijk uit voor een lunch.
Tijdens het eten wordt er lustig verder gediscussieerd, worden er visitekaartjes uitgewisseld en wordt er al gefluisterd over de tweede helft van de middag. Die wordt om twintig over drie afgetrapt door niemand minder dan Andrew Bailey, de gouverneur van de BoE en voorzitter van de Financial Stability Board (FSB). Bailey en Knot kennen elkaar als vakgenoten, maar ook als collega-voorzitters van de FSB, een internationaal overlegorgaan voor financiële autoriteiten.
Is regulering doorgeslagen?
‘Klaas has seen it all, he really has’, vat hij de toespraken van zijn voorgangers samen. Hij legt nog eens het verband tussen alle calamiteiten die Knot in zijn ambtsperiode heeft meegemaakt en het pakket aan regels dat in reactie daarop is opgetuigd. ‘Zijn we doorgeslagen met reguleren?’ vraagt hij het publiek halverwege zijn toespraak retorisch. Daar kunnen we over discussiëren, zegt Bailey.
Maar dan waarschuwt hij: ‘Er gaan stemmen op om verdere regulering van het financieel stelsel te stoppen onder het mom van concurrentiekracht en innovatie. Zeker, we moeten die dingen stimuleren, maar dat mag nooit ten koste gaan van de weerbaarheid van het financiële systeem.’ Hij sluit af met dezelfde boodschap als Lagarde: ‘Klaas bedankt, je treedt weliswaar terug als centraal bankier, maar ik ben er zeker van dat we van je zullen horen als jij het nodig vindt om je uit te spreken.’
Schokken, meer niet-bancair krediet
Na Bailey begint er weer een paneldiscussie. Ook nu is Jones van FT weer de gespreksleider. Onder anderen een afgevaardigde van het Internationaal Monetair Fonds (IMF), de Turkse centrale bank en Isabel Schnabel van de ECB, bespreken de bedreigingen van een afbrokkelende wereldorde voor de stabiliteit van het huidige financiële systeem.
De schokken van de afgelopen jaren hebben het systeem een ander gezicht gegeven, zeggen de sprekers. De voorraad krediet die aan bedrijven wordt verstrekt door instellingen die geen banken zijn, heeft de afgelopen jaren bijvoorbeeld een vlucht genomen. Dat kan een reactie zijn op de regulering van de bankensector na 2008, zegt Tobias Adrian van het IMF.
‘Digitale euro is superieur’
De opkomst van stablecoins, is misschien ook wel een vorm van een zoektocht naar alternatieven, vraagt Jones. Schnabel van de ECB erkent dat dit zo is, maar ziet er geen bedreiging in voor het systeem. Wel benadrukt ze dat de ECB werk moet maken van de digitale euro omdat die volgens haar ‘superieur is’ aan diezelfde stablecoins. De digitale euro is een online kopie van het contante geld dat we gebruiken. Aangespoord door Jones hadden de panelleden kunnen doorgaan tot de kleine uurtjes, maar zover komt het niet.
Even na vijven neemt ‘the man himself’ plaats op het podium. Knot schrikt even van de foto's die van hem zijn genomen in die periode en die nu levensgroot op het presentatiescherm achter hem verschijnen, ‘ja, je wordt echt ouder van dit werk’, maar herpakt zich snel. Met een grimas bedankt hij iedereen voor de dag en voor ‘veertien fan-tas-tische' jaren. Het publiek bedankt vervolgens hém met een daverende staande ovatie. Daarmee is het tijdperk Knot bij De Nederlandsche Bank definitief beëindigd.
