Hoe gaan we om met geopolitieke schokken? Drie aanbevelingen voor onze economie

Nederland is een open economie. Hierdoor raken de gevolgen van geopolitieke ontwikkelingen ons vaak meer dan andere landen. Nu we opnieuw een ingrijpende internationale ontwikkeling voor de kiezen krijgen, een schok, zoals economen dat noemen, kijken we bij DNB hoe dit onze economie kan raken, en ook hoe we het beste kunnen omgaan met de onzekerheden. Onze economen doen drie aanbevelingen vanuit economisch perspectief. En we spreken twee deskundigen: tech-investeerder Eva de Mol over de ontwikkelingen die we in Europa nodig hebben om te kunnen concurreren met de tech-industrie in de VS. En Ahmed Ait Moha van onderzoeksbureau Verian, die uitlegt hoe mensen de onzekerheden ervaren.

Deze onzekere tijd vraagt om duidelijk, robuust beleid 

In deze tijd van grote geopolitieke verschuivingen hebben we beleid nodig dat Nederland en Europa versterkt: robuust beleid met buffers waarmee we goed zijn voorbereid op een onzekere toekomst. Op veel dingen hebben we geen invloed, maar we kunnen wel maatregelen nemen om te zorgen dat we de economische gevolgen goed doorstaan. Hoe ziet dat beleid eruit, binnen Europa en binnen Nederland? We doen drie aanbevelingen.  

Aanbeveling 1. Intensieve Europese samenwerking 

Spanningen tussen de VS en Europa maken onze veiligheid minder vanzelfsprekend. Europa zal fors in defensie moeten investeren. Het ligt voor de hand om de aanschaf van defensiemateriaal gezamenlijk, in Europees verband te coördineren. Hogere uitgaven zijn onvermijdelijk. Daar zal op termijn ruimte voor vrijgemaakt moeten worden.  

Ook op andere gebieden is het belangrijk om intensiever samen te werken binnen Europa. Nederland heeft veel profijt van de Europese interne markt: 70% van de Nederlandse export blijft binnen Europa. Maar er zijn nog belemmeringen om over de grenzen te werken, te ondernemen en te investeren die we kunnen wegnemen. Laten we het bijvoorbeeld makkelijker maken om, met een Kapitaalmarktunie, binnen de Europese interne markt te investeren en te lenen. Bedrijven, startups, scale-ups en Europese tech-bedrijven kunnen dan eenvoudiger en goedkoper aan financiering komen waardoor ze de concurrentie met Amerikaanse en Chinese bedrijven beter aankunnen.  

Aanbeveling 2. Aanpak schaarsteproblemen om te kunnen groeien 

In Nederland hebben we tekorten aan arbeidskrachten, stikstofruimte en woningen. Deze zitten onze groei in de weg. Alleen al door het toenemend personeelstekort kan onze welvaart onder druk komen te staan. Een gebrek aan stikstofruimte legt onder andere de bouw, landbouw en distributie aan banden; over enkele jaren dreigt een gebrek aan schoon water hetzelfde te doen voor de industrie en de landbouw. De beperkte CO2-ruimte botst met productie in de industrie, landbouw en logistiek, om een paar sectoren te noemen. Door de aanpak van deze tekorten zijn we beter voorbereid op de toekomst.  

Een manier om het tekort aan arbeidskrachten aan de pakken is het verhogen van de arbeidsproductiviteit:  

Aanbeveling 3. Beleid waarmee we schokken kunnen opvangen 

In onzekere tijden hebben we robuust beleid en buffers nodig om schokken te kunnen opvangen. Dit is in instabiele tijden extra belangrijk, zowel voor de overheid als voor de financiële sector.  

De overheidsfinanciën staan er nu weliswaar goed voor, maar op middellange termijn lopen zorguitgaven, rentekosten en nu dus ook defensie-uitgaven fors op. Het is belangrijk dat de overheid ook in de toekomst schokken kan blijven opvangen, zonder dat financiële markten onrustig worden door oplopende schulden. Dat lukt veel minder goed en wordt een stuk duurder als de schulden en tekorten hoog zijn. 

Verstandig begrotingsbeleid is ook belangrijk vanwege de inflatie, die in Nederland al te lang te hoog is. Vooral voor mensen die weinig te besteden hebben is dat zwaar. Omdat de Nederlandse inflatie hoger ligt dan het gemiddelde in het eurogebied, zal het Europese monetaire beleid weinig kunnen doen om de Nederlandse inflatie verder af te remmen. Het beheersen van de Nederlandse inflatie is daarom ook een verantwoordelijkheid van sociale partners en de overheid.