Verouderde browser

U gebruikt een verouderde browser. DNB.nl werkt het beste met:

Blog Olaf Sleijpen - Beter uit de crisis dankzij het welbegrepen eigenbelang

Blog

Gepubliceerd: 20 november 2020

Olaf Sleijpen

Hoe we de verspreiding van corona beperken tegen zo laag mogelijke kosten? Gedrag is een belangrijke factor, en dus zijn de juiste prikkels nodig, schrijft Olaf Sleijpen in zijn Economenblog.

Economenblog  
DNB-directeur en hoofdeconoom Olaf Sleijpen schrijft maandelijks over ontwikkelingen die hem vanuit zijn vakgebied opvallen. Van de Nederlandse economie tot mondiale vraagstukken, groot of klein: hij laat er zijn gedachten over gaan.

Nu de tweede golf de spreekwoordelijke kust van Nederland en de meeste andere landen van de Europese Unie heeft bereikt, buigen economen zich opnieuw over de vraag wat de economische gevolgen zijn van de wereldwijde Covid-19 pandemie. Wij zullen in ieder geval op 14 december aanstaande onze nieuwe ramingen publiceren en toelichten. Nieuwe contactbeperkende maatregelen dempen zonder twijfel de groei op korte termijn. Maar ook zonder gedeeltelijke lockdown zou de economische groei zijn afgeremd. Consumenten worden immers voorzichtiger als gevolg van toegenomen besmettingen en nieuws over druk op de zorg. Al voor de gedeeltelijke lockdown dit najaar werd afgekondigd, nam de economische activiteit in Nederland af. De bezoekersaantallen van musea liepen al terug voordat het museumbezoek door de overheid werd opgeschort. Niettemin is de economische activiteit in het derde kwartaal fors en boven verwachting teruggeveerd, zoals het CBS afgelopen vrijdag publiceerde. Iets wat we in vrijwel heel Europa zien. Het vierde kwartaal zal echter weer beduidend minder groei laten zien.  

De huidige economische crisis heeft haar oorsprong in een gezondheidscrisis. En om deze crisis te beëindigen, helpt uiteindelijk alleen een effectieve bestrijding van Covid-19. Lockdown of niet, het is een keuze tussen door de hond of de kat te worden gebeten. Daar zijn economen het inmiddels wel over eens. Zo lang er geen effectief vaccin of goede behandeling is tegen Covid-19 is de enige remedie tegen deze onvoorspelbare ziekte om de verspreiding ervan zo veel mogelijk te voorkomen. En uiteindelijk baat deze strategie ook de economie het meeste, zoals inmiddels ervaringen in China laten zien. 

Zonder nu gelijk de Chinese aanpak te willen bepleiten, is de vraag dus hoe de verspreiding van het virus kan worden beperkt, tegen zo laag mogelijke kosten. Het IMF schreef hierover onlangs dat de kosten het laagste zijn bij snel ingrijpen, zodra het virus weer de kop opsteekt. Maar gas geven en dan weer op de rem drukken, is niet ideaal, zoals ook deze zomer bleek. Landen lieten een krachtig economisch herstel zien op het moment dat de gezondheidsbeperkende maatregelen werden losgelaten, waarbij het virus zich onderliggend weer verspreidde, waarmee onvermijdelijk ook weer de terugval werd ingeleid. Dit is noch economisch, noch sociaal wenselijk. 

De vraag hoe de verspreiding van het virus effectief en efficiënt kan worden beperkt, is de vraag stellen hoe individuen zelf kunnen worden aangezet om hun gedrag aan te passen en verspreiding van het virus in te dammen. Of, zoals sommige virologen in het vroege najaar claimden, wanneer iedereen zich aan de basisregels had gehouden, was er van een tweede golf geen sprake geweest. Wellicht moeten we meer inzetten op beleid en maatregelen om het gedrag van mensen te beïnvloeden. En wanneer dit lukt, zouden de kosten van beperking van verspreiding van het virus wel eens het laagste kunnen zijn. Contactbeperkende maatregelen opgelegd door de overheid zijn namelijk in de regel minder specifiek en hebben daarom ook bijkomende kosten. 

In The Theory of Moral Sentiments (1759) introduceert de filosoof en econoom ‘avant la lettre’ Adam Smith het welbegrepen eigenbelang. Door in het eigenbelang te handelen, wordt in de regel ook het algemeen belang gediend. Door ons nu te houden aan de basisregels om de pandemie in te dammen, voorkomen we dat we zelf ziek worden of onze naasten besmetten. Maar hoe zwaar weegt dit wanneer we de kans dat we zelf echt ziek worden als laag inschatten? Misschien helpt het om verder te kijken dan alleen naar onze gezondheid en die van anderen. Door de spelregels te volgen, voorkomen we dat we onze baan kwijtraken, of ons bedrijf failliet gaat. Of dat we straks een achterstand hebben op de arbeidsmarkt omdat we minder of slechter onderwijs hebben genoten dan degene die voor of na ons naar school gingen. Dit welbegrepen eigenbelang gaat er echter vanuit dat individuen rationeel zijn en dit belang ook zien. En daar gaat het mis. Zoals gedragseconomen ons hebben laten inzien, zijn mensen niet rationeel; of in ieder geval maar in beperkte mate. 

Dus wellicht ligt daar de sleutel voor beleidmakers als het gaat om het inperken van de pandemie. En als het niet meer nodig is voor deze pandemie, dan wellicht voor een volgende. Hoe kan de overheid, naast de harde hand van afgedwongen contactbeperkende maatregelen, individuen ervan overtuigen om de basale spelregels te volgen? Welke prikkels maken dat mensen het welbegrepen eigenbelang inzien en zelf hun gedrag aanpassen? Communicatie alleen, hoe goed bedoeld ook, is niet voldoende. Dit is misschien meer voer voor psychologen en sociologen dan enkel voor economen en medici. Maar uiteindelijk is dit de meest voor de hand liggende weg om de kosten van beperking van verspreiding van het virus zo laag mogelijk te houden.

Olaf Sleijpen

Olaf Sleijpen

DNB-directeur en hoofdeconoom

Directie DNB

Ontdek gerelateerde artikelen