Winsten van banken onder druk bij langdurig lage rente

Een gezonde bankensector draagt bij aan de financiële stabiliteit en ondersteunt de economie. Gezonde banken zijn in staat voortdurend hun rol in het financiële stelsel te vervullen en beschikken over voldoende buffers om verliezen op te vangen. Winsten spelen daarbij een belangrijke rol, want die vormen de eerste buffer voor het opvangen van negatieve schokken. Tussen het streven naar winst en de maatschappelijke rol van banken kan ook een spanningsveld bestaan. Zo kan winstmaximalisatie voor aandeelhouders ten koste gaan van de toegankelijkheid van het betalingsverkeer en andere vormen van financiële dienstverlening. Daarnaast kunnen banken bij hun streven naar rendement bereid zijn grotere risico’s te nemen dan vanuit maatschappelijk oogpunt wenselijk is. Mede daarom zijn banken onderhevig aan regelgeving en toezicht.

Winstgevendheid banken hersteld na de financiële crisis

Nadat de winsten van Nederlandse banken jarenlang onder druk stonden als gevolg van de financiële crisis en de Europese schuldencrisis, vond vanaf 2015 herstel plaats (figuur 1). Dit winstherstel valt onder andere toe te schrijven aan het gunstige economische klimaat, waardoor kredietverliezen beperkt bleven, en aan de forse kostenbesparingen bij banken. In 2020 zorgde de coronapandemie opnieuw voor een forse daling van de winst. En hoewel de winstgevendheid in 2021 weer herstelde, staan de netto rentebaten – de belangrijkste inkomstenbron – nog steeds onder druk door de lage rente.

Op basis van een scenario-analyse heeft DNB een inschatting gemaakt van de toekomstige winstgevendheid van vier Nederlandse grootbanken (ABN Amro, ING, Rabobank en De Volksbank). Hierbij is de impact van het renteklimaat onderzocht in twee scenario’s: één waarin rentes nog langer laag blijven (‘Langdurig laag’), en één waarin de rentes oplopen (‘Oplopende rente’). De impact van de scenario’s wordt onder andere bepaald door het vermogen van de banken om kostenbesparingen door te voeren en de gevoeligheid voor negatieve rente te verminderen. Zo kunnen banken hun afhankelijkheid van rentebaten proberen te verminderen door meer financiële diensten aan te bieden waarop ze een vergoeding krijgen in de vorm van bijvoorbeeld een premie. De scenario’s zijn geen voorspellingen, maar mechanische doorrekeningen voor de langere termijn. Daarbij worden diverse andere factoren, zoals de economische conjunctuur, buiten beschouwing gelaten.

In het Langdurig laag-scenario daalt de rentemarge van banken verder. Als banken zich niet aanpassen, daalt de gemiddelde Return on Equity (RoE) vanaf het pre-coronaniveau (7,8 procent) naar minder dan 5 procent (figuur 2). In dit scenario kunnen banken alleen bij vergaande aanpassingen hun RoE op peil houden.