Inleiding Klaas Knot bij gesprek in de Tweede Kamer over risico’s voor het financiële stelsel

Knot was samen met AFM-voorzitter Laura van Geest en CPB-directeur Pieter Hasekamp voor dit gesprek uitgenodigd door de Vaste Kamercommissie voor Financiën.

Lees hieronder de inleiding die Klaas Knot bij dit gesprek gaf.

Dank voorzitter en dank ook aan de Kamerleden voor de uitnodiging. Samen met mijn collega’s van het CPB en de AFM bespreek ik graag de belangrijkste risico’s voor het financiële stelsel met u. Ik doe dat op basis van het Overzicht Financiële Stabiliteit van De Nederlandsche Bank, dat u is toegezonden.

Zo dadelijk zal ik het algemene macro-economische beeld schetsen en de recente bewegingen op financiële markten toelichten. Vervolgens zal ik specifiek ingaan op de grootste risicofactoren voor de Nederlandse financiële stabiliteit, namelijk de risico’s van geopolitieke spanningen en blokvorming in de wereld (hierna: geo-economische fragmentatie) en hoe deze risico’s impact hebben op de weerbaarheid van Nederlandse financiële instellingen. Hierbij zal ik een aantal aanbevelingen uitlichten waar overheden en parlementariërs, zoals u, ruimte hebben om het financiële stelsel verder te verbeteren.

Onzekere macro-economische omgeving

De afgelopen maanden hebben we een stijging van geopolitieke spanningen en economische (beleids)onzekerheid gezien. De economische onzekerheid bevindt zich wereldwijd momenteel op een historisch hoog niveau. Dit hangt vooral samen met onzekerheid rondom handel, internationale samenwerking en overheidsbegrotingen. Deze onzekerheid wordt opnieuw geïllustreerd door de dreiging van president Trump afgelopen vrijdag met een handelsheffing van 50%.

Hierdoor zijn de economische vooruitzichten verslechterd, ook voor Nederland. Zo laten scenarioanalyses zien dat de aangekondigde handelsheffingen sinds 2 april de groei van de Nederlandse economie in 2026 met ongeveer een procentpunt kunnen verlagen. Daarnaast vergroot de toegenomen onzekerheid het risico op economische krimp en hogere inflatie.

Op financiële markten hebben de handelsspanningen en onzekerheid over invoerheffingen geleid tot een flinke beweeglijkheid van koersen. Nadat de Amerikanen besloten hebben om invoerheffingen uit te stellen om mogelijke handelsovereenkomsten te sluiten, is sprake van herstel. Dit heeft laten zien dat ook President Trump niet ongevoelig is voor bewegingen op financiele markten. Tegelijk is het herstel kwetsbaar, temeer omdat het nog onzeker is of en wanneer de Europese Unie een handelsovereenkomst met de VS kan sluiten.

Toegenomen risico’s voor de financiële stabiliteit

De risico’s voor de financiële stabiliteit zijn dan ook toegenomen. Geopolitieke spanningen en een verder fragmenterende wereldeconomie vormen momenteel de grootste risicofactoren voor de Nederlandse financiële stabiliteit. Bovendien versterken geopolitieke spanningen andere risico’s voor de financiële stabiliteit, waaronder cyberdreigingen.

Internationale en Europese samenwerking steeds belangrijker

Om onze economie beter bestand te maken tegen de hoge economische onzekerheid, is samenwerking tussen landen belangrijk. Nederland is daar als klein land met een open economie extra gebaat bij. De huidige onzekerheid wordt vooral gedreven door internationale handel en geopolitieke spanningen, die Nederland niet zelf kan oplossen. Daarom is het belangrijk dat we internationale samenwerking onverminderd blijven steunen.

Tegelijkertijd neemt het belang van een sterker Europa in de huidige staat van de wereld toe. Zo gaat ongeveer 70% van de Nederlandse uitvoer naar een land binnen de Europese Unie. Daarom wil ik graag twee voorbeelden noemen waar meer Europese samenwerking nodig is. 

Ten eerste blijft Nederlandse inzet op het verdiepen van de interne Europese markt essentieel voor onze economie en financiële sector. Hoewel handel binnen de EU sterk is toegenomen, is nog steeds sprake van significante interne handelskosten. Zo moeten belemmeringen voor bedrijven om hun afzetgebied te vergroten tot Europese schaal worden weggenomen.

Daarnaast is het verdiepen en vergroten van Europese kapitaalmarkten een belangrijke pijler om het financiële systeem te versterken. Zo kunnen barrières tussen kapitaalmarkten worden weggenomen door het toezicht op kapitaalmarkten te harmoniseren en consolidatie van marktinfrastructuren te bevorderen.

Weerbaarheid Nederlandse financiële instellingen

In tijden van grote onzekerheid is ook een weerbare financiële sector belangrijk. Gelukkig zien we dat Nederlandse financiële instellingen stevige buffers hebben om een onzekere toekomst het hoofd te bieden. Ook hebben we de afgelopen weken gezien dat de hoge volatiliteit op financiële markten niet geleid heeft tot problemen bij financiële instellingen.

Vooruitkijkend is waakzaamheid echter belangrijk. Aanhoudende geopolitieke spanningen kunnen immers leiden tot grotere economische schokken. Tegelijk maakt de onzekerheid vooruitkijken niet eenvoudig. Daarom is scenario-denken nuttig om de mogelijke gevolgen voor financiële instellingen inzichtelijk te maken.

Dat hebben wij ook gedaan door een stresstest uit te voeren voor Nederlandse banken. Daarin onderzoeken we verschillende scenario’s van invoerheffingen. De belangrijkste uitkomst is dat de kapitaalpositie van Nederlandse banken weliswaar verslechterd bij verder escalerende handelsspanningen, maar dat de gemiddelde kernkapitaalratio boven de vereisten blijft. Ook Nederlandse pensioenfondsen en verzekeraars zijn gevoelig voor geopolitieke spanningen en correcties op financiële markten, maar kennen – net als banken – een goede uitgangspositie om dergelijke schokken op te vangen. 

Hoewel onze financiële instellingen dus tegen een stootje kunnen, is dit niet het moment om op de handen te zitten. Ik wil tot slot drie aandachtsgebieden noemen die belangrijk zijn om de financiële én digitale weerbaarheid van onze financiële sector te versterken.

Ten eerste onderstreept de huidige onzekerheid het belang van kapitaalbuffers om onverwachte schokken op te vangen. Het is daarom belangrijk dat de weerbaarheid van de financiële sector behouden blijft en dat deze voor niet-bancaire financiële instellingen verder wordt versterkt. Ik ben dan ook voorstander van gerichte vereenvoudigingen van regelgeving die het Europese concurrentievermogen kunnen verbeteren, zolang deze de weerbaarheid niet aantasten.
 
Ten tweede is het belangrijk dat financiële instellingen geopolitieke risico’s stevig in hun financiële en operationele risicomanagement verankeren. Dit helpt om voorbereid te zijn wanneer een belangrijke markt of dienstverlener ineens niet meer beschikbaar is. Zoals eerder genoemd zijn scenarioanalyses en stresstesten daarbij nuttige instrumenten.

En ten derde is ook weerbaarheid in digitale, of operationele, zin belangrijk. We zien dat door de geopolitieke spanningen de onzekerheid over de digitale afhankelijkheden van niet-Europese dienstverleners is toegenomen. Ook is sprake van een verhoogde cyberdreiging voor financiële instellingen. Dit komt voornamelijk door meer aanvallen op vitale infrastructuur die belangrijk is voor de financiële sector, zoals de energie- en telecomsector. Ook op dit vlak is een gecoördineerde Europese aanpak noodzakelijk om de weerbaarheid van de financiële sector te waarborgen.

Hiermee eindig ik mijn inleiding.