Hoe lang werken de hogere energieprijzen door in producten?

De prijzen op de mondiale grondstofmarkten kunnen heel snel stijgen en dalen. Dit geldt met name voor energieprijzen (zie Figuur 1). Zo stegen bijvoorbeeld energieprijzen tussen april 2020 en augustus 2022 met meer dan 500%, onder meer door de Russische inval in Oekraïne en de toegenomen onzekerheid rondom de gasleveranties. Sinds augustus 2022 zijn de energieprijzen weer gehalveerd.  

Figuur 1: Mondiale grondstofprijzen (in dollars)

Als de prijzen van energie en andere grondstoffen (zoals hout, ijzer en granen) stijgen, dan stijgen ook de productiekosten van de bedrijven die grondstoffen gebruiken om goederen en diensten te produceren. Deze bedrijven kunnen in reactie daarop de prijzen van hun eigen producten verhogen. Maar vaak duurt het een tijd voor een bedrijf de eigen prijzen aanpast, bijvoorbeeld omdat prijzen vastliggen in een contract of uit vrees klanten te verliezen.

Hoe groot de doorwerking is en hoe snel dit gaat, hangt af van de sector waarin een bedrijf actief is. Waar het effect op benzineprijzen zich bijvoorbeeld heel snel voltrekt, duurt het bij vlees, zuivel en brood veel langer voordat de energieprijzen volledig zijn doorgewerkt. We zien dus grote verschillen.

Figuur 2 toont zowel omvang als tempo van de doorwerking voor een aantal Nederlandse sectoren. Bij het effect van mondiale grondstofprijzen op de prijs van autobrandstof zien we het volgende: De blauwe staaf laat zien dat een stijging van grondstofprijzen na 2 jaar voor bijna 30% doorwerkt in de brandstofprijs voor consumenten. De betreffende gele stip toont dat dit effect reeds in grote mate plaatsvindt binnen de maand na de verandering in grondstofprijzen. Dit hoeft geen verrassing te zijn omdat deze pompprijzen vaak dagelijks worden aangepast. De prijzen van veel andere producten reageren niet binnen een maand zodat de gele stip dichtbij 0% ligt. De prijzen van pakketreizen reageren wel binnen een maand op veranderde energieprijzen, maar de volledige aanpassing duurt tot 2 jaar nadien.

Figuur 2: Effect van grondstofprijzen op prijzen in verschillende sectoren

Bij veel andere producten werken hogere grondstofprijzen veel langzamer door. Figuur 2 toont ook dat de prijzen van voedingsmiddelen met een aanzienlijke vertraging reageren op veranderde grondstofprijzen. De prijzen van zuivel, vlees, brood en alcoholische en niet-alcoholische dranken reageren niet in de eerste maand na een prijsverandering van grondstoffen, maar bewegen pas na verloop van tijd met de grondstofprijzen mee.  

Hoge grondstofprijzen leiden gedurende twee jaar tot hogere inflatie

Het blijkt dat inflatie tot twee jaar na een stijging in grondstofprijzen verhoogd is. Daarna is de doorwerking voltooid. Omdat energieprijzen de afgelopen twee jaar eerst zijn gestegen en vervolgens gedaald, betekent dit dat energieprijzen momenteel zowel een verhogend als een verlagend effect hebben op de inflatie. Het feit dat de energieprijzen al sinds midden 2022 aan het dalen zijn, heeft een neerwaarts effect op de inflatie. Maar anderzijds betekent het geleidelijke effect van grondstofprijzen op inflatie dat de eerdere stijgingen in energieprijzen nog steeds een opwaarts effect hebben op inflatie, bijvoorbeeld door het vertraagde effect op de prijzen van voedingsmiddelen.