DNB College over banken met Steven Maijoor

Directeur toezicht Steven Maijoor schetst in het college hoe de bankenwereld in elkaar zit. Hij legt uit wat nou precies de rol van banken is in onze samenleving. Wat het betekent dat we banken hebben die nuttig zijn voor onze economie. En waarom ze de samenleving negatief maar ook positief kunnen raken.

Collegetekst alvast lezen?

Nieuwsgierig naar de uitleg van Steven? Of die nog eens rustig teruglezen? Hieronder vind je de uitgeschreven tekst van zijn college.

Terugkijken?

We nemen het college op, en vanaf vrijdag 22 december is het op onze website www.dnb.nl en op YouTube terug te kijken. We delen ook fragmenten op onze social media kanalen Insta, LinkedIn en X.

Opening

Fijn dat jullie hier allemaal zijn. Heel graag geef ik jullie allen vanmiddag een kort college. Een college over een onderwerp waar ik me al lange tijd professioneel mee bezighoud. Een wereld die me blijft boeien. Een wereld die voor jullie na dit college hopelijk geen grote vragen meer oplevert. De wereld van de banken in Nederland. En hun belangrijke, zelfs onmisbare rol in ons land en het toezicht op die rol. Het toezicht van De Nederlandsche Bank.

Overigens: na mijn college – van een minuut of dertig – beantwoord ik heel graag al jullie vragen, samen met Marleen Stikker.  

Wat een bank precies doet, hebben we net gezien in het filmpje. En ook hoe zij hun geld verdienen. Banken hebben een nuttige rol in onze economie. 

Nuttig maar ook risico’s 

Zo nuttig, dat sommigen spreken van een bijna-nutsfunctie. Net als water en elektriciteit zien we banken als logisch onderdeel van ons leven. Als je in Nederland géén bankrekening hebt, kun je haast niet meedoen. Je kunt geen geld ontvangen - niemand krijgt immers meer een loonzakje  je kunt de meest betalingen niet doen, je kunt geen hypotheek krijgen, maar ook geen uitkering. En je zou je geld bijvoorbeeld écht onder je matras moeten oppotten om te sparen voor een nieuwe auto. Je zou dus kunnen zeggen dat banken voor de maatschappij heel nuttig zijn. Banken houden onze economie gaande.

En tegelijkertijd zijn er ook risico’s. Dat kán ook niet anders – dat hangt samen met hun rol. Want in principe mag iedereen die z’n geld stalt bij een bank, bijvoorbeeld op een betaalrekening, dat à la minute terugvragen. Het is jóuw geld. Maar datzelfde geld heeft een bank waarschijnlijk uitgeleend aan andere partijen. En met die partijen heeft de bank natuurlijk afspraken gemaakt over wanneer dat terugbetaald wordt… Wat nu als veel mensen opeens hun geld terugvragen, terwijl de bank dat geld nét voor langere tijd heeft uitgeleend? 

En bovendien: het zou heel lastig zijn als in Nederland een grote bank om zou vallen. Of failliet zou gaan. Die kans is heel klein, maar als het misgaat, gaat ‘t goed mis... Banken vervullen een centrale rol in de economie. Ze beheren het spaargeld van huishoudens en bedrijven, verstrekken hypotheken aan huishoudens en kredieten aan bedrijven zodat zij kunnen investeren en faciliteren het betalingsverkeer. Een bank-in-problemen kan zo maar grote problemen opleveren in andere sectoren… En bovendien: één bank-in-problemen kan het vertrouwen in de hele bankensector aantasten, waardoor ook andere gezonde banken in de problemen kunnen komen…

Daarom toezicht

Daarom zijn er voor de maatschappij waarborgen nodig. Waarborgen die maken dat mensen en ondernemingen kunnen vertrouwen op hun banken. Al jarenlang houden wij als De Nederlandsche Bank daarom toezicht op de banken in Nederland. Dat toezicht is in Nederland voor een deel belegd bij DNB (Naast trouwens onze monetaire en andere taken – zie onze site dnb.nl of kijk de vorige colleges op onze site of op YouTube). 

In de financiële crisis - in 2008 - hebben we gezien dat banken innig met elkaar verbonden zijn, ook over landsgrenzen heen. Het startte toen met problemen bij de Amerikaanse bank Lehman Brothers. En we zagen dat een slechte bank in Amerika, razendsnel grote problemen veroorzaakte voor andere banken, in Amerika, in Europa, en ook in Nederland. Daarom hebben we sinds 2014 het toezicht op grote Europese banken ook Europees geregeld. Vanuit Frankfurt houden we met het Single Supervisory Mechanism, het SSM, in Europese teams samen toezicht op de grote banken. Ook de grote Nederlandse banken, ABN, ING, RABO en SNS krijgen zo geregeld toezichtteams op bezoek, met toezichtcollega's uit bijvoorbeeld Duitsland of Ierland.

Bij alle banken komen zo onze toezichthouders langs. En banken moeten veel gegevens aanleveren bij DNB, zodat wij kunnen controleren of ze niet te veel risico’s nemen. Of ze zorgvuldig genoeg zijn. Maar ook toetsen we nieuwe bestuurders. Zijn die geschikt voor deze belangrijke taak? 

Een andere waarborg voor vertrouwen is de Nederlandse depositogarantie. Misschien heb je op Snapchat, Insta of Nu.nl de campagne langs zien komen: ‘wat gebeurt er met je geld als je bank failliet gaat?’ We doen er samen met de banken alles aan dat iedereen weet: staat jouw bank bij DNB onder toezicht? Dan wordt jouw spaargeld gegarandeerd tot een bedrag van 100.000 euro, ook als de bank waarbij jij bankiert failliet gaat. En mocht je jouw geld bij een buitenlandse bank hebben staan, check dan even goed of voor die bank een buitenlandse depositogarantie geldt.

Zo helpt ook deze deposito-garantie om het vertrouwen in banken te bewaren. In Nederland hoeft daarom niemand naar z’n bank te rennen om daar snel zijn geld op te nemen. 

Als toezichthouders lopen we geregeld tegen vragen aan. Soms kleine vragen, soms grote vraagstukken, met ingewikkelde dilemma’s. We lopen er een paar langs.

Technologie

Nieuwe ontwikkelingen en nieuwe technologie brengen ook nieuwe risico’s met zich mee. Je kunt je voorstellen dat we sinds een aantal jaar ook cyber-risico’s bespreken met banken. En die risico’s nemen de laatste jaren toe, vooral ook door oplopende geopolitieke spanningen. Ook technologische ontwikkelingen kunnen een belangrijke uitdaging vormen voor banken. Doordat kwaadwillenden steeds geavanceerdere cyberaanvallen uit kunnen voeren. Ook een andere technologie-gedreven ontwikkeling heeft gevolgen voor ons toezicht. Banken werken steeds meer en steeds nauwer samen met technologische ondernemingen. Bijvoorbeeld om jou te kunnen laten betalen met je smartphone, of om alle bankgegevens op te slaan in de cloud van Microsoft. Banken leunen dus steeds meer op techbedrijven. En als toezichthouder moeten we daarom ook veel meer kijken naar die techbedrijven. Nieuwe wetgeving, DORA, maakt dat ook mogelijk. 

Poortwachter

Maar even terug naar het filmpje waarmee we vanmiddag startten: wat doet een bank? Banken zijn aan de ene kant gewone bedrijven, en hebben dus als doel voortbestaan. En daarvoor moeten ze net als andere bedrijven winst maken. Het zijn commerciële bedrijven. Maar aan de andere kant verwachten wij als maatschappij nogal wat van diezelfde banken. Want voor heel veel zaken zijn banken onmisbaar.

Dat kan spanning opleveren. Een bank die streeft naar winst kan het moeilijk vinden om te voldoen aan de maatschappelijke verwachtingen: voldoende spaarrente berekenen, iedereen een rekening bieden en bijdragen aan de duurzaamheidstransitie.

Gezonde banken kunnen die rol prima vervullen: ze ondersteunen de economie én houden voldoende buffers aan om eventuele verliezen zelf op te vangen. Dus moeten banken wel winst blijven maken. Maar bij hun streven naar rendement kan het zijn dat een bank grotere risico’s neemt dan wenselijk is vanuit maatschappelijk oogpunt. Mede daarom zijn er verschillende wetten en regels voor banken. En houden wij er toezicht op dat die wetten en regels nageleefd worden. 

Banken hebben ook de taak poortwachter te zijn van ons financiële systeem. Wie eenmaal een bankrekening heeft, zou die ook kunnen gebruiken om geld over te maken aan iemand tegen wie de staat sancties heeft opgelegd. Of om via schimmige constructies geld wit te wassen. Of een terroristische organisatie te steunen. Banken moeten daarom – om ons als maatschappij te steunen – de geld-overboekingen checken. Screenen. Dat kost veel geld, benadrukken de banken steeds. En dat is ook zo.  Maar als maatschappij hebben wij die taak om het betalingsverkeer gezond te houden wettelijk neergelegd bij banken. Dat staat in de wet.

Directe (‘fysieke’) klimaatrisico’s

En - ook relatief nieuw – met banken in Nederland bespreken we ook risico’s die samenhangen met duurzaamheid en klimaatverandering. Dat verzekeraars – die ook onder ons toezicht staan - veel geld kunnen verliezen als er meer overstromingen of hagelbuien komen, dat kan iedereen zich voorstellen. Wij houden er toezicht op dat ze ook in die situaties voldoende geld kunnen uitkeren. Maar ook banken lopen risico’s bij klimaatverandering, en bij de grote veranderingen die nodig zijn om die klimaatverandering binnen de perken te houden. Bijvoorbeeld doordat zij hypotheken hebben verstrekt aan huishoudens in een overstromingsgevoelig gebied. Of doordat de bedrijven waaraan zij krediet hebben verstrekt nog forse stappen te maken hebben om zich aan te passen aan een strenger klimaat- en milieubeleid. 

Wij bij DNB controleren de banken – en trouwens ook de andere sectoren – door veelvuldig met ze te overleggen, door expliciete en impliciete risico’s aan te wijzen en soms delen we goede voorbeelden uit onze praktijk. Door bijvoorbeeld aan alle banken te laten zien welke goede oplossing één bank bedacht heeft. Als toezichthouder zijn wij namelijk een van de weinige partijen die alle banken zien. Wij zien dus ook welke bank soms moeite heeft met voldoen aan een regel en welke bank daar een mooie oplossing voor gevonden heeft. Geregeld delen wij daarom goede voorbeelden met alle banken. 

Indirecte klimaatrisico’s, juridische en reputatie

De klimaatveranderingen kunnen dus soms heel direct een risico vormen voor banken. Stel je een kleine bank voor, bijvoorbeeld in Griekenland, die zijn klanten niet meer kan bedienen omdat de hele regio overstroomt. De regio waar die bank zijn kantoren en dus zijn klanten heeft. Maar klimaatverandering kan ook indirect problemen veroorzaken voor een bank. Als een bank bijvoorbeeld spaargeld van de spaarders investeert in een groot bouwproject, maar dat project gaat niet door. Bijvoorbeeld omdat de overheid nieuwe strengere regels aanneemt vanwege milieuproblematiek. Beperking van stikstofuitstoot, beschermd leefgebied van bedreigde soorten of nieuwe regels voor duurzaamheid van gebouwen kunnen hele projecten stilleggen. En daarmee een investering die eerst verstandig leek, veranderen in een groot verlies. 

En naast deze directe en indirecte risico's voor banken, zijn er ook juridische risico's en risico's voor de reputatie van banken. Een bank die groene plannen bekend maakt, of ambitieuze klimaatgerelateerde beloftes doet, kan in grote problemen komen als die plannen niet waargemaakt worden, of die beloftes niet nagekomen. Gedupeerden kunnen schade claimen en klanten kunnen besluiten hun spaargeld elders onder te brengen. 

In ons toezicht helpen wij banken te kijken naar álle risico’s die voortkomen uit klimaatveranderingen en uit het beleid dat overheden maken om die tegen te gaan. Als toezichthouder geven wij inzicht in lange-termijn-risico’s die samenhangen met bijvoorbeeld de energietransitie of verlies van biodiversiteit.

De klanten

Een laatste serie dilemma's bespreek ik hier nog graag, maar dan kort. Wie meer wil weten verwijs ik graag naar onze website, dnb.nl, waar alles wat ik hier vertel ook terug te lezen is.

Door technologie is het tegenwoordig veel makkelijker om over te stappen naar een andere bank. Niet alleen het proces van overstappen is heel snel, maar bijvoorbeeld ook technologie als vergelijkingssites maakt het heel eenvoudig om te zien waar je een hogere rente kunt krijgen. Als banken de rente in de ogen van de consumenten te lang laag houden, dan bestaat het risico dat klanten weglopen. 

En ja, de rente is tegenwoordig weer een stuk hoger, maar de spaarrente nog niet. Banken maken nu hoge winsten. Ook dat kan leiden tot vragen van spaarders. Maar er moet ook bij gezegd worden dat toen de rente jarenlang heel laag was, de sector slechter presteerde dan andere sectoren. We roepen banken op om winsten te gebruiken voor verduurzaming, digitalisering of om meer tempo te maken met het wegwerken van achterstanden ten aanzien van met tegengaan van witwassen. Op dit moment is er ook de politieke roep om een Bankenbelasting. Dat is wat ons betreft vooral een politieke keuze. Wij laten het bij een advies – dat we trouwens vaker geven: houdt vooral het doel van zo’n belasting in het oog en richt daarop je beleid.  

Toekomstverwachtingen?  

Je merkt wel: ik vind dit een heel leuke sector om me mee te mogen bemoeien, zo belangrijk en ook complex. De banken in Nederland lopen bovendien flink voorop in innovatie. Zo gewoon als het hier is om met een app op je smartphone te betalen, een tikkie te sturen of je rekening op te zeggen… in bijna alle landen om ons heen moet je voor minstens een van die dingen naar een kantoor van de bank toe.

En er zit nog veel meer innovatie aan te komen. Ik ben blij dat ik dat mee mag maken vanuit onze belangrijke rol.  

Maar misschien hebben jullie nog vragen?