Betaalbaarheid energie weer op niveau van voor de energiecrisis

Dit blijkt uit een nieuwe indicator ‘betaalbaarheid van energie’, die DNB bij de Voorjaarsraming van juni publiceert. Deze indicator beschrijft de verwachte ontwikkeling van de energierekening ten opzichte van de verwachte ontwikkeling van het gemiddelde inkomen van huishoudens, gemeten als het percentage van het besteedbare inkomen dat aan energie wordt uitgegeven. Een daling van de indicator betekent dus een verbetering in de betaalbaarheid van energie. Voor de meeste huishoudens is energie een belangrijke maandelijkse kostenpost. Tijdens de energiecrisis van 2022 werd duidelijk hoe kwetsbaar veel huishoudens zijn bij een abrupte stijging van de energieprijzen.

Figuur 1 - Indicator betaalbaarheid energie 2019-2026

Betaalbaarheid van energie fluctueert komende drie jaar

Na een forse verslechtering twee jaar geleden, is energie vorig jaar betaalbaarder geworden. Deze verbetering zet dit jaar naar verwachting door. Hiermee kan de betaalbaarheid van energie weer terugkeren naar het niveau van voor de energiecrisis. De komende twee jaar schommelt de verwachte energiebetaalbaarheid rond het huidige niveau, met in 2025 een lichte verslechtering en in 2026 een lichte verbetering. In 2024, 2025 en 2026 geven huishoudens naar schatting gemiddeld 3,8%, 4,0% en 3,6% van hun besteedbaar inkomen uit aan energie. Dit ligt op een vergelijkbaar niveau als vóór de energiecrisis: in 2021 lag dit op 4,0%. Tijdens de energiecrisis van 2022 steeg dit echter fors tot 6,8% 

De elektriciteitsrekening stijgt, terwijl de gasrekening waarschijnlijk daalt

De betaalbaarheid van energie verbetert in 2024 vooral doordat inkomens stijgen; de verbetering in 2026 ontstaat door de verwachte lagere energierekening. De verwachte inkomensstijging bedraagt 1% in 2024, 2025 en 2026 ten opzichte van het jaar ervoor. De energierekening fluctueert ondertussen. Gasprijzen nemen naar verwachting de komende jaren af. Deze schattingen zijn gebaseerd op de handel in futures op gas, en zijn met onzekerheid omgeven. De energiebelasting op gas zou volgens huidig beleid toenemen. In het nieuwe hoofdlijnenakkoord van de PVV, VVD, BBB en NSC is echter afgesproken dat de energiebelasting op gas in de komende jaren juist wordt verlaagd. Deze voorgenomen verlaging is in de indicator nog niet verwerkt, omdat het desbetreffende beleid feitelijk nog niet is vastgelegd.

Als de indicator wel zou worden aangepast voor de in het hoofdlijnenakkoord voorgenomen verlaging van de energiebelasting, dan zou dit in een lichte verbetering van de betaalbaarheid resulteren. Huishoudens geven dan in 2025 en 2026 respectievelijk gemiddeld 3,7% en 3,3% van hun besteedbaar inkomen uit aan energie, tegenover 4,0% en 3,6% zonder de belastingverlaging.

De elektriciteitsrekening stijgt de komende jaren naar verwachting. Hoewel belastingen op elektriciteit dalen, wordt dit meer dan gecompenseerd door hogere elektriciteitsprijzen en stijgende netbeheerkosten. Netbeheerkosten stijgen komende jaren gemiddeld met 19% per jaar (Netbeheer Nederland, 2023), omdat er flink geïnvesteerd moet worden in de uitbreiding van het elektriciteitsnet.

Aanzienlijk deel laagste inkomens blijft financieel kwetsbaar voor energiekosten

Door de betere betaalbaarheid van energie, zal ook het aandeel huishoudens dat financieel kwetsbaar is voor hogere energiekosten de komende jaren naar verwachting afnemen. Wel blijven energiekosten een probleem voor huishoudens met lage inkomens. Een huishouden wordt als financieel kwetsbaar voor energiekosten beschouwd als de energierekening meer dan 10% van het besteedbaar inkomen bedraagt. In 2024 daalt het aantal huishoudens dat hieronder valt naar verwachting van 810.000 tot 560.000 (8,1% van alle huishoudens). In de raming voor 2025 zal dit aantal weer licht toenemen, om vervolgens in 2026 te dalen tot 430.000 (6,3% van alle huishoudens).

In de laagste inkomensgroep (laagste inkomenskwintiel) zal naar schatting een kwart van de huishoudens in 2026 financieel kwetsbaar zijn voor energiekosten, vergeleken met 30% in dit jaar en 55% in 2022. Hierbij houden we geen rekening met de renovatie van sociale huurwoningen, wat voor een deel van de huishoudens de komende jaren mogelijk lagere energiekosten kan opleveren. Ook zal de financiële kwetsbaarheid lager uitkomen als de nieuwe coalitie de energiebelasting voor gas verlaagt, zoals voorgenomen. Uit eerder onderzoek ( (DNB Analyse ‘Van Crisis naar Kans') blijkt dat financiële kwetsbaarheid voor hogere energiekosten vooral veel voorkomt bij huurders.

Bekijk hier onze uitleg van de methodologie van de berekeningen van de nieuwe indicator betaalbaarheid energie.