Ondersteuning van de economie leidt tot fors grotere balans centrale bank

Verruiming monetaire operaties Eurosysteem ondersteunt financiële markten en kredietverlening

Als reactie op de Coronacrisis heeft het Eurosysteem (de ECB en de nationale centrale banken in het eurogebied) zijn monetaire operaties vergroot om de financiering van de economie zoveel mogelijk te faciliteren. Zo is de kredietverlening aan banken verruimd door middel van herfinancieringsoperaties. De belangrijkste daarvan zijn zogenoemde Targeted Longer-Term Refinancing Operations (TLTRO’s), waaraan banken voor EUR 1.570 miljard deelnemen. Via TLTRO’s kunnen banken zich bij het Eurosysteem tijdelijk tegen extra gunstige condities financieren, op voorwaarde dat zij hun kredietverlening aan bedrijven en huishoudens op peil houden. Het Eurosysteem heeft ook de eisen die worden gesteld aan het onderpand dat banken inbrengen bij kredietverlening door het Eurosysteem tijdelijk versoepeld. Banken worden daardoor beter in staat gesteld om mee te doen aan de verruimde herfinancieringsoperaties.

Daarnaast heeft het Eurosysteem zijn aankoopprogramma’s uitgebreid met het Pandemic Emergency Purchase Programme (PEPP). Met dit tijdelijke programma kan op een flexibele wijze extra schuldpapier worden opgekocht van overheden, banken en bedrijven.

De maatregelen van het Eurosysteem en andere centrale banken hebben eraan bijgedragen dat de financiële markten zijn gestabiliseerd. De stress op de obligatiemarkt en segmenten van de geldmarkt is in belangrijke mate verdwenen en rentevoeten zijn weer gedaald in de richting van niveaus van vóór de crisis. Daarnaast maken de verruimde kredietfaciliteiten voor banken het makkelijker om hun kredietverlening aan bedrijven in stand te houden. Zo is in het eurogebied de afgelopen maanden van dit jaar een recordhoeveelheid aan krediet verstrekt.

Monetair beleid leidt tot ongekende balansgroei Eurosysteem 

Deze maatregelen volgen op onconventionele monetaire beleidsmaatregelen die de afgelopen jaren zijn genomen om de inflatie te sturen naar een niveau dichtbij de twee procent. De balans van het Eurosysteem is daarmee in korte tijd fors gegroeid tot ruim boven de zes duizend miljard euro (figuur 1), oftewel ruim de helft van het bbp van het eurogebied. De balans van DNB is als onderdeel van het Eurosysteem meegegroeid, waarbij de uitzettingen een omvang hebben bereikt van ruim één derde van het Nederlandse bbp. DNB implementeert samen met de andere banken in het Eurosysteem het ECB-beleid en zorgt er daarmee voor dat de maatregelen Nederlandse partijen bereiken.

Figuur 1 - Balans Eurosysteem

EUR mrd

Bron: ECB 

Snelle groei centrale bank balans niet uniek

De snelle balansgroei van het Eurosysteem is niet uniek maar vanuit historisch perspectief wel opvallend. Ook in andere economieën zoals de VS, Japan en het VK nemen de balansen van centrale banken snel in omvang toe om de financiering van de economie overeind te houden. Eerdere perioden waarin dat wereldwijd gebeurde gingen gepaard met grote crises, zoals diepe economische recessies en oorlogen (figuur 2). 

Figuur 2 - Balansomvang centrale banken sinds 1900

Procenten bbp; centrale banken van België, Duitsland, Frankrijk, Nederland (tot 1998), Eurosysteem (vanaf 1998), Canada, Denemarken, Noorwegen, VS, VK, Zweden en Zwitserland.

Bron: diverse centrale banken 

Centrale banken zoeken een balans tussen de noodzaak om in de huidige crisissituatie ingrijpende maatregelen te nemen en de mogelijk ongewenste neveneffecten die dat met zich meebrengt. Zo kunnen banken voor hun financiering op den duur te afhankelijk worden van centrale banken en kunnen aankoopprogramma’s ten koste gaan van marktdiscipline. Daarnaast leidt de balansgroei ertoe dat centrale banken zélf worden blootgesteld aan meer krediet- en marktrisico. Het is belangrijk deze risico’s op prudente wijze te blijven beheersen door middel van onder meer adequaat onderpand en voldoende voorzieningen. Belangrijk in de totaalafweging is dat de maatregelen worden genomen in buitengewone omstandigheden en een tijdelijk karakter hebben. In dergelijke situaties zijn centrale banken essentieel om de financiering van de economie te stutten.