In een doorsneemaand wordt niet meer dan 13% van de prijzen voor goederen in Nederland aangepast, zo blijkt uit onderzoek van De Nederlandsche Bank (DNB). De vaststelling dat prijzen niet heel vaak veranderen betekent dat ook Nederland lijkt te voldoen aan een belangrijke grondslag voor het lage-inflatiebeleid van centrale banken. Starheid in prijzen is een belangrijke reden waarom een aanpassing van de rente door een centrale bank maar langzaam doorwerkt in het algemene prijsniveau. Daarnaast is deze starheid ook reden om naar een lage inflatie te streven. Vooral bij hoge inflatie heeft de traagheid van prijsaanpassingen namelijk ongewenste economische effecten.
De prijzen van de meeste goederen zijn over het algemeen star. Dat houdt in dat producenten hun prijzen niet telkens aanpassen wanneer hun kosten veranderen, of wanneer huishoudens meer of minder van hun producten willen kopen. Bedrijven hebben tijd nodig om nieuwe prijzen vast te stellen en moeten kosten maken om die prijswijzigingen door te voeren.
Die starre prijzen zijn relevant voor centrale banken zoals de Europese Centrale Bank die het renteniveau in het eurogebied vaststelt. Als prijzen immers niet vaak worden aangepast, hebben beslissingen over het monetair beleid langer de tijd nodig om door te werken in het algemene prijsniveau dan wanneer prijzen snel worden aangepast. Kennis van de manier waarop aanpassingen in de beleidsrente doorwerken in de prijsniveaus is voor centrale banken dus van groot belang voor het toepassen van het op prijsstabiliteit gerichte monetaire beleid.
De starheid in prijzen geeft daarnaast ook aan waarom het zo belangrijk is dat centrale banken de inflatie laag proberen te houden. Als prijzen rigide zijn en bovendien niet allemaal tegelijk worden aangepast, dan resulteert dat in tijden van hoge inflatie immers in een situatie waarin prijzen voor een en hetzelfde product sterk uiteen kunnen lopen.
En dat is inefficiënt. Producenten die relatief lage prijzen vragen, zullen bijvoorbeeld meer verkopen maar ook minder efficiënt produceren, bijvoorbeeld omdat hun personeel moet overwerken. Producenten die relatief hoge prijzen vragen, zullen minder verkopen, maar ook minder produceren dan ze eigenlijk aankunnen. Deze inefficiëntie neemt toe naarmate de inflatie hoger is. Daarom betekent prijsrigiditeit dat centrale banken er beter aan doen inflatie lager te houden. Waarbij het uiteraard zo is dat prijsstarheid niet de enige factor is die het streven naar een lage inflatie beïnvloedt.
DNB-onderzoek op basis van de onderliggende gegevens van de producentenprijsindex (PPI) van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) suggereert dat de prijzen in Nederland, net als in andere landen, niet heel vaak veranderen. Tabel 1 laat zien dat in een doorsneemaand in de periode 2000-2019 van de prijzen in de PPI-component nijverheid 29,6% werd aangepast. Nijverheid omvat de verwerkende industrie en een aantal andere sectoren, zoals de winning van delfstoffen en de productie en distributie van en handel in elektriciteit, aardgas en water. Tabel 1 laat ook het percentage zien dat overblijft als bepaalde goederen waarvan de prijzen bijzonder vaak veranderen, niet worden meegerekend (PPI kernnijverheid). Zonder voedingsmiddelen, dranken, tabak en energie, verandert nog maar 12,7% van de prijzen in een doorsneemaand.
Bovendien gaat het in zowat 40% van de gevallen om prijsdalingen – zelfs als de inflatie positief is, dat wil zeggen, als het algehele prijspeil omhoog gaat. Eén van de redenen waarom verschillende prijzen tegelijkertijd in verschillende richtingen veranderen, is dat de kosten van sommige producenten dalen, zelfs wanneer de kosten van andere producenten stijgen.
Als producenten hun prijzen aanpassen, is dat gemiddeld met ongeveer 4%.
Tabel 1: Prijsaanpassingen in Nederland (PPI nijverheid, 2000-2019)
Toelichting: PPI kernnijverheid is exclusief voedingsmiddelen, dranken, tabak en energie.
Tabel 1 geeft ook aan hoe vaak producenten in verschillende sectoren hun prijzen aanpassen. De prijzen veranderen het vaakst in de sector Energie, namelijk in ongeveer twee derde van de maanden. Deze prijzen worden waarschijnlijk snel aangepast als gevolg van schommelingen in de mondiale olieprijzen.
De verschillen tussen de sectoren zijn groot. De prijzen worden doorgaans minder vaak aangepast voor goederen die in grotere mate zijn verwerkt. De productiekosten van dergelijke goederen zijn namelijk afhankelijk van de prijzen van meerdere componenten. Een verandering in de prijs van één van die componenten heeft een kleinere invloed op de totale kosten, waardoor een prijsaanpassing minder snel zal plaatsvinden.
Het inkomen uit buitenlandse directe investeringen in Nederland dat doorstroomt naar landen met een laag belastingtarief ligt sinds 2020 structureel lager dan voorheen, blijkt uit nieuwe cijfers van DNB. De inkomensstromen met andere landen bleven in dezelfde periode stabieler.
Lees meer Doorstroom naar belastingparadijzen structureel gedaald
Op 7 november was Klaas Knot te gast bij Room for Discussion, het interviewprogramma van studenten van de Universiteit van Amsterdam. Over de uitdagingen op het gebied van monetair beleid, economische groei, financiële stabiliteit en inflatiebestrijding.
Lees meer Klaas Knot te gast bij Room for Discussion (studenten UvA)
‘Gezien de toenemende cyberrisico's moeten we blijven werken aan het verkleinen van de kans op cyberaanvallen en tegelijkertijd onze weerbaarheid tegen de mogelijke gevolgen ervan vergroten.’, aldus Olaf Sleijpen op het IIF International Accounting and Reporting Forum.
Lees meer Risico's voor de financiële stabiliteit in het najaar van 2024
De toegenomen internationale spanningen kunnen een impact hebben op financiële instellingen. Dat zegt De Nederlandsche Bank vandaag bij de presentatie van haar toezichtvisie voor 2025-2028 en een studie naar de effecten van geopolitieke risico’s op financiële instellingen.
Lees meer Groeiende geopolitieke risico’s hebben impact op de financiële sector
