Coronasteun heeft gewerkt, maar in de toekomst andere aanpak gewenst

In maart 2020 heeft het kabinet snel en daadkrachtig ingegrepen om de omzetdaling als gevolg van de contactbeperkende maatregelen in de lockdown op te vangen. De steunmaatregelen zijn zeer succesvol gebleken. Zo bleven het aantal faillissementen en de werkloosheid laag, waardoor de economie in tijden zonder contactbeperkende maatregelen weer snel kon opveren. Tegelijkertijd hebben de steunmaatregelen de overheid veel geld gekost. Maatregelen die bedoeld waren om ondernemers met omzetverlies te steunen, zoals de NOW en TVL, kostten in totaal zo’n €40 miljard en op dit moment hebben ondernemingen nog een openstaande schuld aan de belastingdienst van grofweg €20 miljard. Daarnaast is er een kans  dat de steunmaatregelen ervoor hebben gezorgd dat veel laagproductieve bedrijven in leven zijn gebleven, terwijl deze bedrijven in een economie met een “normale” bedrijfsdynamiek failliet zouden zijn gegaan.

Steunpakketten hebben coronaschok voor bedrijven goed opgevangen

De analyse van DNB, laat zien dat het steun- en herstelpakket in 2020 succesvol geweest is in het dempen van de schok op de financiële positie van bedrijven als gevolg van de corona-uitbraak. De steunmaatregelen hebben de uitputting van liquide middelen, de oploop van schulden en verslechtering van de solvabiliteit in de zwaar door corona getroffen bedrijfstakken afgeremd, maar niet geheel voorkomen. Figuur 1 geeft weer hoe de mediane solvabiliteitsquote zich in 2020 heeft ontwikkeld (rechts) en hoe deze zich zou hebben ontwikkeld zonder steun- en herstelpakket (links) in de top-10 bedrijfstakken waarbij het steun- en herstelpakket de grootste of kleinste impact heeft gehad. Uit de figuren is af te leiden dat het steun- en herstelpakket een sterk dempende werking heeft gehad op de verslechtering van de solvabiliteitspositie in de bedrijfstakken die het hardst zijn geraakt door de crisis, terwijl de invloed van het steun- en hulppakket in bedrijfstakken die veel minder sterk zijn geraakt door de coronacrisis veel kleiner is.

NOW en TVL kwamen vooral terecht bij bedrijven met grote omzetverliezen

Uit de microdata die DNB heeft gebruikt, blijkt ook dat het gebruik van NOW en TVL in de periode 2020K2 tot en met 2021K2 geconcentreerd was bij bedrijven met een relatief groot omzetverlies ten opzichte van voorgaande jaren. Ook hebben zowel hoog- als laagproductieve bedrijven gebruikt gemaakt van NOW en TVL. De vrees dat de steun vooral terecht zou komen bij laagproductieve bedrijven lijkt dus ongegrond. Tegelijkertijd beperkt het gebruik zich niet tot bedrijven in hard door de corona-crisis geraakte bedrijfstakken. Ook bedrijven met een groot omzetverlies in lichter geraakte bedrijfstakken hebben gebruik gemaakt van de steun. De regelingen (afhankelijk van de periode) waren immers zo vormgegeven dat alle bedrijven met een groot omzetverlies aanspraak konden maken op de regeling, onafhankelijk van de bedrijfstak. Daardoor is een deel van de steun mogelijk ondoelmatig terecht gekomen.

Belastinguitstel minder gericht

Ook bij het corona-gerelateerde belastinguitstel zien we dat ondernemingen in bedrijfstakken die relatief hard zijn getroffen door de coronacrisis vaker en voor gemiddeld hogere bedragen gebruik maken van de regeling. Figuur 2 geeft de verdeling van het uitstaande belastinguitstel per 3 september 2021 weer voor de tien hardst geraakte bedrijfstakken en de tien lichtst door corona geraakte bedrijfstakken. Waar gemiddeld 43%van ondernemingen uit de zwaarst getroffen bedrijfstakken belastinguitstel heeft aangevraagd is dit voor de minst getroffen bedrijfstakken gemiddeld slechts 18%. Het (mediane) bedrag aan uitstaand corona-gerelateerd belastinguitstel ligt in hard geraakte bedrijfstakken bijna een kwart hoger. Het belastinguitstel komt echter ook voor een groot deel terecht bij bedrijven die relatief licht zijn geraakt door de coronacrisis en, in tegenstelling tot de maatregelen uit het steun- en hulppakket, verhoudingsgewijs vaak bij bedrijven met een lage productiviteit. Het verschil tussen het belastinguitstel enerzijds en NOW en TVL anderzijds suggereert dat het gebruik van een omzetdrempel (niet voorzien bij het belastinguitstel) op een belangrijke manier kan bijdragen aan de gerichtheid van de maatregel

Belastinguitstel leidt mogelijk ook tot betalingsproblemen

Een relatief groot deel van de belastingschuld staat uit bij ondernemingen waarvan de historische winstgevendheid mogelijk niet afdoende is om de schuld zonder problemen af te lossen. In hard getroffen bedrijfstakken heeft 53% van de bedrijven die gebruik maakten van belastinguitstel een hoog risico op betalingsproblemen, terwijl dit in de licht getroffen bedrijfstakken maar liefst 73% is. Met hoog risico wordt bedoeld dat deze bedrijven gedurende vijf jaar meer dan de helft van hun pre-corona bruto maandwinst moeten gebruiken voor aflossing van de corona-gerelateerde belastingschuld. Deze uitkomsten geven aan dat de regeling in licht geraakte bedrijfstakken vooral ten gunste komt van minder winstgevende ondernemingen en dat daarmee mogelijk een gezonde economische dynamiek wordt verstoord. Overigens hebben lang niet alle bedrijven gebruik gemaakt het belastinguitstel. De bedrijven met een hoog risico op aflossingsproblemen van de belastingschuld vormen 7,5% van het totaal aantal vennootschappen in onze data. Voor levensvatbare bedrijven met een hoge (belasting)schuld, kan schuldherstructurering noodzakelijk zijn voor gezonde voortzetting van de bedrijfsactiviteiten. Het is daarom goed dat de Belastingdienst heeft aangekondigd zich vanaf augustus 2022 soepeler op te stellen in minnelijke akkoorden en de WHOA. Om een mogelijke stijging in het aantal schuldakkoorden op te vangen, is het belangrijk dat de overheid potentiële knelpunten in kaart brengt en zo nodig wegneemt. Die knelpunten kunnen zich bijvoorbeeld voordoen bij de rechterlijke macht, de herstructureringspraktijk, de schuldhulpverlening en de Belastingdienst.

Steunmaatregelen in perspectief

Aan het begin van de coronacrisis was het doel van de steunmaatregelen om de economische schok op te vangen door de economie als het ware “te bevriezen”, door bedrijven die onverwachts een groot omzetverlies leden te compenseren en banen te behouden. Uit de analyse van DNB blijkt dat de maatregelen daarin succesvol zijn geweest. Tegelijkertijd nemen de nadelen van de generieke steunmaatregelen toe naarmate ze langer duren. Ten eerste blijkt, vooral bij het belastinguitstel, dat ook een substantiële groep bedrijven met een lage productiviteit en in licht geraakte bedrijfstakken gebruik heeft gemaakt van de regeling, wat suggereert dat de steun niet altijd even doelmatig was. Ten tweede wordt het bevriezen van de economie steeds kostbaarder. Nu we met corona moeten leren leven, zullen bedrijven zich moeten aanpassen aan de nieuwe situatie. De steunmaatregelen verminderen juist de prikkel van bedrijven om dat te doen. Daarom is het in een ongunstig scenario waarin grote delen van de economie opnieuw noodgedwongen langdurig moeten sluiten, belangrijk de steun gerichter vorm te geven. Dit kan ten eerste door de steun meer toe te spitsen op de bedrijfstakken die direct geraakt worden door verplichte sluiting. Daarnaast kan een omzetdrempel de doelmatigheid van de maatregelen vergroten.