Verouderde browser

U gebruikt een verouderde browser. DNB.nl werkt het beste met:

Hoe problemen voor huishoudens opstapelen

Achtergrond

Economisch gaat het goed in Nederland, maar dat geldt niet voor alle huishoudens. Een flinke groep is op meerdere fronten kwetsbaar; ongewild stapelen ze problemen. Waar gaat het om en welke oplossingen zijn er?

Gepubliceerd: 19 april 2023

Flexwerk sorteercentrum

Nederland is een rijk land, met weinig werklozen en een hoge levensstandaard. Toch gaat het niet alle huishoudens voor de wind. Zo hebben stijgende energiekosten een sluimerende armoede aan het licht gebracht, blijken alleenstaanden en starters nauwelijks toegang te hebben tot de woningmarkt en lukt het velen niet een vast arbeidscontract te krijgen.

Een aanzienlijke groep heeft te maken met een stapeling van zulke problemen. Onze economen hebben onderzocht om welke groepen en om welke problemen het gaat. Ze kijken met name naar de situatie van huishoudens op het gebied van wonen, werken, vermogen en schuld, energie en klimaat.

Daaruit komt de conclusie dat problemen vooral samenkomen bij mensen zonder werk, jongeren, laagopgeleiden, alleenstaanden en huishoudens met een migratieachtergrond. Zij combineren vaak een laag inkomen en weinig financiële reserves met andere problemen. Het vergroten van de weerbaarheid van deze groep op het ene terrein, kan bijdragen aan een grotere weerbaarheid op een ander terrein.

Zie hier een overzicht met percentages:

Wonen

Betaalbare woningen zijn schaars

Een dak boven je hoofd is een basisbehoefte, maar het aanbod van koop- en huurwoningen is schaars. Starters en alleenstaanden komen moeilijk aan een woning. Vooral de omvang van de private huursector is beperkt en mede daardoor relatief duur. De private huursector beslaat ongeveer 13% van de totale woningvoorraad, ten opzichte van ruim 57% koopwoningen en bijna 30% corporatiewoningen.

Huurders met te hoge woonlasten hebben meerdere problemen

Het is moeilijk een betaalbare woning te vinden, zowel in de koopsector (hoge prijzen), corporatiesector (lange wachtlijsten), als in de private huursector (hoge prijzen en weinig aanbod). We hebben ons onderzoek gericht op mensen met hoge woonlasten in de huursector, zogenoemde duurhuurders.

Bijna de helft leeft onder, of dicht bij de armoedegrens. Ook is de helft alleenstaand en dat is lastig in een markt waar het aanbod en de huur zijn afgestemd op samenwonende tweeverdieners. Bijna een kwart heeft problematische schulden en een kwart heeft een flexcontract of is zelfstandige.

Het goede nieuws is dat duurhuurders vaak hun situatie weten te verbeteren. Van de duurhuurders in 2012 was slechts 8% in 2020 nog steeds een duurhuurder.

Ons advies voor de woningmarkt

  • Vergroot het aantal betaalbare huurwoningen voor de lage (midden)inkomens. Geef woningcorporaties meer ruimte om die te bouwen, als private partijen de komende tijd dreigen af te haken. En stimuleer partijen om meer middeldure huurwoningen te bouwen, want ook middeninkomens kampen regelmatig met te hoge woonlasten.
  • Bevorder doorstroming in de sociale huursector en blijf ‘passend toewijzen’. Door meer betaalbare middeldure huurwoningen te realiseren, kunnen huishoudens die ‘scheefwonen’ doorstromen en plek maken op de wachtlijst. Daarnaast zouden corporaties door moeten gaan met hun beleid om hun goedkoopste woningen te reserveren voor de laagste inkomens.
Igor

Werk

Geen of onzeker werk blijkt ook nadelig voor pensioen en de kansen op een huis

Nederland heeft een lage werkloosheid, maar vergeleken met andere Europese landen is het aantal zelfstandigen en mensen zonder vast dienstverband groot.

Een flexibel dienstverband of zelfstandigheid in combinatie met een laag inkomen leidt tot een onzekere positie. Uit onze cijfers blijkt dat een aanzienlijk deel van deze onzekere werkenden langdurig in deze situatie blijft hangen en op meerdere terreinen kwetsbaar is.  Het is bekend dat een gebrek aan baanzekerheid invloed heeft op het aanvullend pensioen, de kansen op de woningmarkt en het mentaal welbevinden.

Ons advies aan de beleidsmakers

  • Verklein de afstand tot de arbeidsmarkt voor mensen die kunnen werken, maar geen baan hebben. Bij hen stapelen veel problemen zich op. Op dit moment zijn er grote tekorten aan personeel in verschillende sectoren. Dat vergroot de kans op een geschikte baan voor deze groep.
  • Het verkleinen van de verschillen tussen vaste en flexibele contracten kan zelfstandigen meer (inkomens)zekerheid geven. De recent gepresenteerde plannen van het kabinet zijn een stap in de goede richting.

Energie

Verduurzamen van de woning helpt, maar is niet afdoende voor iedereen

De energieprijzen stegen het afgelopen jaar fors, mede als gevolg van de oorlog in Oekraïne. De verwachting is dat huishoudens dit nog enige tijd terug zien in een hogere energierekening. Energie wordt gezien als een basisbehoefte. In de studie bekijken we welke huishoudens relatief hoge energielasten hebben door te onderzoeken wie meer dan 8% van zijn inkomen uitgeeft aan energie. Vooral voor de laagste inkomens is dit zo’n hoog aandeel van hun inkomen dat zij risico lopen hun energierekening niet te kunnen betalen.

Sara Tareke

Uit recent onderzoek van DNB 5 tips voor verduurzamen zonder lage inkomens te raken (dnb.nl) blijkt dat in 2020 2,5% van de huishoudens én een laag inkomen en vermogen had én een groot deel van het inkomen aan de energierekening kwijt was. Bij de gemiddelde prijzen van 2022 groeit dit aandeel tot 13% van alle huishoudens.

Wat kenmerkt deze groep?

  • Huishoudens die in de problemen raken door hoge energieprijzen zijn vrijwel allemaal huurders, hebben vaak een lagere opleiding en vaker een migratieachtergrond.
  • Ze kampen vaker met problematische schulden en hebben vaker weinig financiële buffers.
  • Zij zijn vaker krap behuisd en bouwen minder vaak aanvullend pensioen op.
  • Alleenstaanden zijn oververtegenwoordigd in deze groep (62% t.o.v. 35% van alle huishoudens). Evenals huurders (69% t.o.v. 42%) en huishoudens zonder werk (22% t.o.v. 7%). Huishoudens die last hebben van de hoge energieprijzen hebben daarnaast vaker relatief hoge zorguitgaven.

Een deel van de huishoudens kan hun woning niet ingrijpend verduurzamen omdat ze huurder zijn of omdat ze de middelen niet hebben. Gemeentes bieden ondersteuning, zoals de Fixbrigade in Amsterdam.

Speciale Fix-teams helpen mensen hun huis te verduurzamen

Ons advies aan de beleidsmakers

  • Het is belangrijk dat huishoudens die moeite hebben om hun energierekening te betalen hun woning verduurzamen om zo hun energie-uitgaven naar beneden te brengen.
  • Begin met verduurzaming van woningen bij de meest kwetsbare huishoudens.
  • Verbeter voor huiseigenaren daarnaast de informatievoorziening en bevorder bestaande financieringsopties Vijf vragen over het verduurzamen van huizen (dnb.nl)).

Enige vorm van compensatie door de overheid volgend jaar lijkt onvermijdelijk, maar maak deze wel gericht op de lage inkomens zodat het budgettair beheersbaar blijft en verduurzamingsprikkels grotendeels in stand blijven. 5 tips voor verduurzamen zonder lage inkomens te raken (dnb.nl) 


Energiekosten dalen substantieel door besparing en verduurzaming   

Percentage van alle huishoudens

Energiekosten dalen substantieel door besparing en verduurzaming

Bron: DNB, CBS microdata

Klimaat

Noodzaak verduurzaming voor iedereen

Onze studie laat zien dat een kwart van de huishoudens blootstaat aan de risico’s van een forse overstroming uit rivieren of de zee en dat 18% in de zomer blootstaat aan zeer hoge temperaturen. Het kabinet loopt momenteel achter op het doel om de CO2-reductie in 2030 60% gereduceerd te hebben t.o.v. 1990. Er zijn ingrijpende keuzes nodig om dit doel te behalen. Verschillende ministeries geven hiervoor gezamenlijk een uitgebreid palet aan opties. 

Ons advies aan de beleidsmakers

In het algemeen hebben alle Nederlandse huishoudens baat bij een ambitieus klimaatbeleid, maar maatwerk is noodzakelijk. Beleid voor de meest kwetsbare groepen pakt anders uit dan voor minder kwetsbare groepen. Verstandig economisch beleid (zoals prijsprikkels voor verduurzaming) werkt goed voor het gemiddelde huishouden, maar minder goed voor huishoudens met een kleine portemonnee. Als zij geen geld hebben om te verduurzamen en zo hun energierekening naar beneden te brengen, wordt hun kwetsbaarheid juist vergroot. Voor deze groepen is dus beleid op maat nodig.

Meer weten?

Ontdek gerelateerde artikelen