Blog Inge van Dijk - De verborgen kant van betalen

Eind jaren tachtig zag ik in Londen voor het eerst mensen buiten in de rij staan, om geld uit een automaat op te nemen. Heel bijzonder. Ik heb even staan kijken, zonder overigens te beseffen dat dit het begin van het digitale tijdperk was.

Zelf reisde ik die tijd nog met girobetaalkaarten (of eurocheques) op vakantie door Europa, net als heel Nederland. Voor het betalen van rekeningen gebruikte ik overschrijvingskaarten die ik op de post deed. De enveloppen kon ik bij de bank bestellen. Als student kreeg ik per keer vijf girobetaalkaarten in zo’n pakje, zeker niet meer en vooral ook niet eerder dan dat ik positief saldo had op mijn bankrekening. Elke maand een uitdaging.

Inmiddels pinnen we massaal en hebben we steeds minder contant geld op zak. Op mijn pinpas staat een foto van mijn ouders, maar eigenlijk betaal ik meestal mobiel. Superhandig. Je kaart door het pinapparaat ‘swipen’ - lang populair aan het begin van het millennium – kwam en ging. Zelfs onze pincode toetsen we amper nog in, want sinds Covid-19 betalen we graag contactloos. Vaste lasten, zoals mijn telefoon of mijn icloud-abonnement betaal ik persoonlijk vaak via een incasso, soms via mijn Apple-id en gekoppelde creditcard. iDEAL, waar we graag in webwinkels mee betalen bestaat alweer 10 jaar, en is in feite een uiterst succesvolle digitale variant van de acceptgiro. Geld overmaken of een betaalverzoek sturen gaat supersnel en op elk moment van de dag.

Betalen heeft ook een achterkant

En dat is interessant. Is aan de voorkant de manier waarop we betalen in een tijdsbestek van ruim twintig jaar totaal veranderd, aan de achterkant gebruiken we nog steeds dezelfde systematiek. Die zit daar soms wat verborgen. Betalingen tussen winkeliers, bedrijven, overheid en consumenten, worden verrekend via centrale clearingpartijen, partijen die al die transacties naar de juiste ontvangende bank routeren. Of het nu om tikkie of een zakelijke overboeking gaat: altijd zijn er twee partijen, iemand die wil betalen en iemand die betaald wil worden. Meestal hebben zij niet dezelfde bank of provider. Dan biedt een centrale clearing partij uitkomst, die al deze partijen met elkaar verbindt. Swift is zo’n centraal systeem dat wereldwijd verbinding biedt, maar er zijn er meer.

Dat het achterliggende bedrijfsmodel grotendeels in tact is gebleven, maakt het voorspelbaar en stabiel, en heeft zo sterk bijgedragen aan de veiligheid en betrouwbaarheid van al deze diensten. Dat komt ook omdat duidelijk is voor deelnemende bedrijven aan welke spelregels en wetten je hebt te houden om mee te kunnen doen. Jarenlang is er door de banken en serviceproviders geschaafd, geschuurd, in geïnvesteerd. En we houden uiteraard ook toezicht op deze kerninfrastructuur.

Al dat schaven en schuren aan deze verborgen kant van betalen, dit ‘centrale model’, betaalt zich uit in een sterk vertrouwen in het betalingsverkeer. Al jarenlang.

En de veelbesproken crypto-ontwikkeling, hoe past die hier in?

Blockchain

Zo’n 10 jaar geleden werd de Bitcoin uitgevonden in Azië. Het werd ontworpen met een ideologisch doel: om geheel onafhankelijk van banken en het gevestigde systeem zelf geldtransacties te kunnen doen. Van meet af aan was de uitvinding van Bitcoin baanbrekend. Vooral de achterliggende blockchaintechniek, waarbij de transactieverwerking zichzelf geheel decentraal controleert.

Het grote verschil met de voorgaande innovaties is dat het in de kern een ander bedrijfsmodel is, dat haaks staat op het centrale verwerkingsmodel, dat tot nog toe de betaalwereld domineert.

Nog geen stabiele basis

De grote crypto melt-down van de afgelopen periode – waarbij in korte tijd twee-derde van de marktwaarde van crypto’s wereldwijd verdampte – maakt duidelijk dat deze an sich veelbelovende blockchaintechnologie qua gebruik en toepassing nog lang niet rijp is om de basis te kunnen vormen van ons betalingsverkeer. Dat komt met name omdat het nieuwe bedrijfsmodel en de betrokken marktspelers nog niet uitgetrild zijn. Het kaf moet eerst van het koren gescheiden worden. Dat vraagt ook om aanpassing van onze wetgeving, zodat we eisen kunnen stellen aan deze dienstverleners bij productinformatie en aansprakelijkheid. Sommigen van hen hebben al een DNB-registratie en dat is zeer te loven, maar er zijn in deze business naast goede cowboys op dit moment vooral veel echte boeven, die met hun ‘pump en dump’-tactieken nietsvermoedende consumenten en vooral ook jongeren beroven van hun spaargeld.

Betalen is vertrouwen

Nieuwe technologieën en innovaties in onze manieren van betalen moeten de ruimte krijgen om te kunnen bloeien, maar wel binnen grenzen. Het belangrijkst is namelijk niet de innovatie zelf of de onafhankelijkheid van centrale partijen, maar de betrouwbaarheid en stabiliteit van ons betaalsysteem: We moeten er altijd op kunnen vertrouwen dat we kunnen betalen.

En dus zijn we scherp op nieuwe spelers en nieuwe technieken, net zo scherp als we op bestaande spelers zijn. Crypto’s zijn op dit moment gewoon nog veel te volatiel om een betaalinstrument te kunnen zijn. Het is een risicovolle belegging, waar de AFM terecht voor waarschuwt. Dit alles staat echter los van de achterliggende innovatieve blockchain techniek,  die zeker potentie heeft en onze volle aandacht geniet.