Een vals bankbiljet is in een seconde te herkennen

Nederlanders controleren een bankbiljet zelden op echtheid

Nederlanders controleren zelden bewust een eurobiljet op echtheid, omdat de kans op een vals biljet klein is en men de biljetten vertrouwt die uit een geldautomaat komen, of die in een winkel als wisselgeld worden gegeven. Er zijn echter genoeg omstandigheden waarbij men bankbiljetten wel bewust wil controleren. Bijvoorbeeld omdat men eerder het slachtoffer van een valsemunter is geweest, iets rechtstreeks van een andere persoon koopt, of dat het biljet vreemd aanvoelt. Zijn mensen dan voldoende in staat om te zien wat echt en wat vals is? Welke zintuigen spelen hierbij een rol? En hoeveel tijd is nodig voor een goede echtheidsherkenning?

Combinatie van voelen en zien werkt het beste om valse biljetten te herkennen

De Nederlandsche Bank (DNB) heeft deze vragen in twee veldexperimenten onderzocht. In het eerste experiment kregen deelnemers de taak om in omloop aangetroffen valse biljetten te herkennen door alleen te kijken naar plaatjes ervan op een computerscherm. Nadat de biljetten op het beeldscherm verschenen, werd door de deelnemers een keuze gemaakt voor echt of vals. In het tweede onderzoek moesten mensen echt van vals onderscheiden door ófwel de biljetten geblinddoekt te voelen, ófwel door de biljetten gelijktijdig te voelen en te zien, zoals in normale omstandigheden. In zowel experiment 1 als 2 is onderscheid gemaakt tussen een korte beoordelingstermijn (1 seconde) en een langere beoordelingstijd (maximaal 10 seconden). Ter vergelijking is aan experts gevraagd hetzelfde te doen. Bij de analyses werd gebruik gemaakt van een maat voor gevoeligheid die rekening houdt met zowel het terecht aanwijzen van valse biljetten als met het onterecht aanwijzen van echte biljetten. Als er puur op de gok zou worden gekozen, dan zal deze gevoeligheidsmaat 0 zijn. Bij een score boven de 1,25 is sprake van een redelijk goede beoordeling. Een score van net iets minder dan 4 is een perfecte score.

Figuur 1 - Scores voor echtheidsherkenning per zintuig en tijd, van deelnemers uit het publiek en experts

De beoordelingen waren gemiddeld onvoldoende wanneer de deelnemers uit het Nederlandse publiek alleen naar de biljetten mochten kijken op een scherm. De resultaten waren echter wel weer beter dan een gokstrategie zou opleveren, zelfs met slechts een halve seconde kijktijd. Langer kijken had overigens geen invloed op het resultaat.

Voelen volstaat niet om vals bankbiljet te herkennen

Alleen voelen van de biljetten leverde ook geen voldoende beoordeling op voor de publieksdeelnemers. Dat is in tegenspraak met de vaak geuite mening dat je direct kan voelen of een biljet vals is. Wel is het resultaat, net als bij alleen kijken, beter dan gokken. In tegenstelling tot bij alleen de kijkmogelijkheid, levert een langere voeltijd wél betere resultaten op.

Op basis van beide experimenten kan worden geconcludeerd dat het publiek verrassend goed in staat is om door gelijktijdig te kijken en te voelen snel te bepalen of een bankbiljet vals is of echt. Met een beoordelingstijd van slecht één seconde is het resultaat al goed. Met een langere beoordelingstijd neemt deze prestatie alleen maar toe. Hoewel de kans op het ontvangen van een vals bankbiljet klein is, laten de resultaten van dit onderzoek zien dat even een momentje pakken om je bankbiljetten te controleren erg effectief kan zijn en niet veel tijd kost. Dat is vooral verstandig omdat het aandeel vervalsingen van “lage kwaliteit” in het afgelopen half jaar is toegenomen.