Inleiding Klaas Knot bij de persbijeenkomst van het Overzicht Financiële Stabiliteit 2023

Ik wil graag beginnen met een korte uiteenzetting van de belangrijkste boodschappen uit het OFS en beantwoord daarna graag jullie vragen.

Economische vooruitzichten

Allereerst wil ik stilstaan bij de economisch vooruitzichten. Sinds de hoge inflatiepiek vorig najaar heeft de (kern)inflatie een daling ingezet, maar deze blijft naar verwachting nog langere tijd boven de 2%. Daarom hebben centrale banken het monetaire beleid het afgelopen jaar verder verkrapt. Met tien renteverhogingen in veertien maanden heeft de ECB de beleidsrente van -0,5% naar 4,0% gebracht, wat historisch gezien een snel tempo is. Door de stijgende rentes is het voor huishoudens en bedrijven in Nederland duurder geworden om geld te lenen. Deze krappere financiële condities worden steeds duidelijker in de economie, en zijn noodzakelijk om de hoge inflatie terug in lijn te brengen met onze doelstelling van 2%. We zien dan ook dat de economische groei in Nederland afremt. Tegelijk blijft de arbeidsmarkt naar verwachting de komende jaren krap, waardoor de werkloosheid laag blijft. Deze aanhoudende krapte draagt bij aan hogere loongroei en het geleidelijke tempo waarmee inflatie normaliseert. 

Risico’s in transitie naar hogere rentes

De snelle transitie naar hogere rentes verandert ook de risico’s voor de financiële stabiliteit. De hogere rentes hebben op zich een positief effect op het financiële systeem. Zo laten de toename van bancaire winsten en hogere dekkingsgraden bij pensioenfondsen zien dat hogere rentes in beginsel gunstig zijn voor financiële instellingen. Ook lijken beleggers op financiële markten risico’s recent weer meer in te prijzen, waardoor beleggers minder prikkels hebben om in risicovollere activaklassen te beleggen. Maar geen voordeel zonder nadeel: de transitie naar hogere rentes kan namelijk ook eerder opgebouwde kwetsbaarheden blootleggen en nieuwe risico’s voor de financiële stabiliteit creëren. Twee belangrijke voorbeelden van dergelijke risico’s, die ook in het Overzicht Financiële Stabiliteit staan, wil ik toelichten.

Allereerst is de overgang naar hogere rentes negatief voor de schuldhoudbaarheid van overheden, want door de hogere rente drukt de staatsschuld zwaarder op de begroting van overheden. Ondanks de nu nog relatief lage overheidsschuld, geldt dit ook voor Nederland. Bijsturing is nodig om in de toekomst aan de begrotingsregels te voldoen en ruimte te hebben voor stabiliserend begrotingsbeleid; zoals tijdens de Covid-19 pandemie en de steun aan huishoudens ter compensatie van de energieprijsstijgen in 2022. Ik sta daarom achter het advies van de 17e studiegroep begrotingsruimte aan het volgende kabinet om de koers van het begrotingsbeleid te wijzigen. De studiegroep waar namens DNB collega Olaf Sleijpen aan deelnam.

Daarnaast verwachten we dat de kredietrisico’s voor banken de komende tijd toenemen. Door de hogere rente nemen de herfinancieringsrisico’s – met name bij bedrijven - toe. Zo loopt 56 procent van de totale Nederlandse bedrijfsschuld binnen twee jaar af of krijgt te maken met een renteherziening. Deze bedrijven krijgen in de nabije toekomst dus te maken met stijgende rentelasten. Ook is de capaciteit van bedrijven om schulden terug te betalen afgenomen door de hoge inflatie. Beide ontwikkelingen dragen bij aan toenemende kredietrisico’s bij banken. Deze risico’s zijn bovendien met vertraging zichtbaar in de data, wat banken kwetsbaar maakt voor potentiële verliezen in de toekomst. Tegelijkertijd hebben Nederlandse banken een goede kapitaalpositie en heeft DNB de afgelopen jaren macroprudentiële maatregelen getroffen die bijdragen aan de weerbaarheid van banken, zoals de verhoging van de contracyclische kapitaalbuffer. Bij de vormgeving van hun kapitaalbeleid is het nu van belang dat banken ook de toegenomen risico’s en toekomstige weerbaarheid meewegen.

Risico’s commercieel vastgoed

Ten aanzien van toenemende kredietrisico’s bij financiële instellingen wil ik in het bijzonder stil staan bij de Nederlandse markt voor commercieel vastgoed. Net als in andere landen, staat ook onze markt voor commercieel vastgoed onder druk. Transactieprijzen zijn bijvoorbeeld met 13% gedaald sinds halverwege 2022. De prijsdaling volgt uit een combinatie van cyclische en structurele veranderingen. Bouw- en financieringskosten zijn gestegen door de hoge inflatie en hoge rentes. Daarnaast zorgen structurele veranderingen, zoals de toename in thuiswerken en online winkelen, voor minder vraag naar kantoorruimte en winkelpanden.

Op dit moment zien we nog geen problemen bij financiële instellingen die blootgesteld zijn aan commercieel vastgoed. Bij banken zijn nog geen signalen dat kredietrisico’s materialiseren, maar dit kan snel veranderen als rentes voor lange tijd op een hoger niveau blijven. Verzekeraars en pensioenfondsen zijn op een directe manier blootgesteld aan prijsdalingen van commercieel vastgoed; marktwaarderingen werken namelijk direct door in balans. Aangezien pensioenfondsen en verzekeraars voor een belangrijk deel via beleggingsfondsen investeren in commercieel vastgoed, kijken we in dit OFS specifiek naar de risico’s bij vastgoedbeleggingsfondsen. Positief daarbij is dat we concluderen dat de risico’s bij Nederlandse vastgoedbeleggingsfondsen beheerst ogen. Dit komt onder meer doordat de terugbetalingsfrequentie van deze fondsen is afgestemd op het illiquide karakter van de vastgoedbeleggingen.

Hiermee sluit ik mijn inleiding af.