Leestijd: 5 minuten
Met je smartphone afrekenen in de supermarkt, even een tikkie naar je vrienden sturen om die rekening uit de kroeg te delen. We betalen steeds vaker digitaal. Dat is lekker makkelijk. Maar hoe zorgen we dat cybercriminelen ons betalingsverkeer niet platleggen? En dat ook mensen zonder smartphone makkelijk kunnen blijven betalen?
Het is 2012. We staan bij een kassa in een willekeurige supermarkt in Nederland. Natuurlijk: er hangt een pinautomaat. Maar de meeste klanten betalen met bankbiljetten en munten voor hun boodschappen. 59% van de betalingen aan de kassa in Nederland worden dit jaar met cash afgerekend. De meeste Nederlanders hebben een portemonnee op zak. En geld overmaken doen we nog geregeld met een acceptgiro – zo een van papier inderdaad.
Fast forward naar 2022. Hoe anders is ons betaalgedrag nu. Inmiddels rekenen we nog maar 20% van de betalingen contant af. Van de digitale betalingen gebeurde eind 2021 ongeveer een derde contactloos — met pinpas óf smartphone. Veel Nederlanders hebben niet eens meer contant geld meer op zak. Je banksaldo checken of geld overboeken doen veel mensen op hun smartphone. En papieren bankafschriften ontvangen de meesten van ons allang niet meer.
Kortom, ons betalingsverkeer digitaliseert in rap tempo. En het einde is nog niet in zicht, vertelt Melanie Lohuis, beleidsmedewerker bij De Nederlandsche Bank (DNB). “Betalen door het scannen van een QR-code is sterk in opkomst. Collectanten en zelfs straatartiesten kun je steeds vaker op die manier betalen. Een ontwikkeling waar we op iets langere termijn wat van gaan merken, is het internet of things. Daarbij maken apparaten die verbonden zijn met internet zelf beslissingen. Je koelkast kan dan bijvoorbeeld zelf producten bestellen en betalen die bijna op zijn.”
De Nederlandsche Bank (DNB) heeft als centrale bank een belangrijke rol in het betalingsverkeer. Zij geeft onder andere cash uit, controleert bankbiljetten op echtheid en ziet erop toe dat het elektronisch betalingsverkeer goed werkt.
Ook in de technische infrastructuur op de achtergrond vinden innovaties plaats. Neem de introductie van instant payments in 2019. Dat systeem zorgt ervoor dat geld dat je overboekt binnen 5 seconden op de rekening van de ontvanger staat. Ook als die bij een andere bank zit. “Daar zijn we nu aan gewend, maar een paar jaar geleden kon dat nog uren duren”, vertelt Melanie’s collega Ria Roerink. Een andere ontwikkeling is dat zich nieuwe partijen op de markt voor betalingen begeven — denk aan Apple en Google met hun Apple Pay en Google Pay.
Wat de drijvende krachten achter die digitalisering zijn? Natuurlijk de banken en andere bedrijven die nieuwe innovatieve betaaldiensten ontwikkelen om in te spelen op voorkeuren van consumenten, vertelt Melanie. “Maar sommige innovaties, zoals instant payments, worden afgedwongen door nieuwe regelgeving.” De opkomst van contactloos betalen kreeg een enorme boost door de coronacrisis.
Die digitalisering heeft veel voordelen. Ria: “Het belangrijkste is dat betalen veel makkelijker is geworden. Neem betalen met je smartphone via Apple Pay of Google Pay. Dat gaat met een vingerafdruk of gezichtsherkenning. Je hoeft niet eens meer een pincode in te toetsen. Een ander voordeel is dat het voor winkeliers veiliger is als ze minder cash in huis hebben.”
“Het grootste voordeel van die digitale innovaties is dat ze betalen gemakkelijker maken.”
Maar die digitalisering heeft ook keerzijdes, zo ziet DNB. In haar nieuwe Visie op Betalen zet zij op een rij wat de belangrijkste aandachtspunten zijn voor de komende jaren én wat daaraan moet gebeuren. Ten eerste: we zijn veel afhankelijker geworden van de hele elektronische infrastructuur die de miljoenen betaaltransacties per dag mogelijk maakt. “Je moet er niet aan denken dat die digitale systemen uitvallen”, zegt Melanie. Dat kan door een storing, maar ook door een cyberaanval. Het aantal cyberaanvallen op banken neemt toe, ook andere financiële instellingen zijn regelmatig doelwit van cybercriminelen.
Daarom doet DNB er samen met de financiële sector alles aan om ervoor te zorgen dat het betalingsverkeer tegen een stootje kan. Zo heeft de centrale bank een speciaal programma opgericht waarmee test-cyberaanvallen worden uitgevoerd op financiële instellingen.
Daarnaast is het belangrijk dat er een plan b ligt voor het geval pinbetalingen even niet mogelijk zijn, vertelt Melanie. “Vroeger was contant geld die terugvaloptie. Maar wat als straks niemand meer contant geld op zak heeft? Dan moeten er elektronische alternatieven zijn. Bijvoorbeeld offline pinnen of betalen via een QR-code. De financiële sector gaat hier de komende jaren mee aan de slag en als DNB houden we in de gaten of dat goed gaat.”
Een tweede aandachtspunt: er zijn nog genoeg mensen die het lastig vinden om digitaal te betalen. Denk aan sommige ouderen of laaggeletterden. Voor hen is het lastig dat je in sommige winkels niet meer contant kunt betalen, maar ook dat het aantal bankkantoren en pinautomaten afneemt. Melanie: “Deze groepen geven het betalingsverkeer een veel lager cijfer dan de gemiddelde consument. En dat cijfer is de afgelopen jaren gedaald. Dit heeft er vermoedelijk mee te maken dat zij niet zo gemakkelijk mee kunnen met die digitalisering.”
Dit is een carrousel met één grote afbeelding met thumbnails eronder. Selecteer een van de knoppen om de afbeelding hierboven te wijzigen.
“Deze trend moeten we keren, dat rapportcijfer moet omhoog”, zegt Ria. Banken, andere betaalpartijen en DNB gaan afspraken maken die ervoor moeten zorgen dat contant geld goed beschikbaar blijft zolang groepen Nederlanders daarvan afhankelijk zijn. Daarnaast waren banken al bezig om bijvoorbeeld servicepunten in bibliotheken in te richten waar een medewerker je helpt met je bankzaken.
Door digitalisering gebruiken we steeds vaker ‘privaat’ geld. De digitale euro’s in uw bank-app worden namelijk uitgegeven door een commerciële partij: uw bank. Cash is ‘publiek’ geld. Munten en bankbiljetten worden uitgeven door de centrale bank. Die staat hier altijd garant voor en dat maakt cash tot de meest zekere vorm van geld. DNB vindt dat er ook in deze tijd van digitalisering voldoende publiek geld beschikbaar moet blijven. Daarom onderzoekt zij samen met de Europese Centrale Bank (ECB) of ze een digitale euro moeten gaan uitgeven.
“74% van de Nederlanders heeft veel of zeer veel vertrouwen in het betalingsverkeer. Dat willen we zo houden.”
Een derde issue zijn allerlei uitdagingen op internationaal niveau. Binnen Nederland kun je al overal op eenzelfde manier betalen, maar binnen Europa valt dat soms tegen doordat niet overal dezelfde betaalmiddelen worden geaccepteerd. Daarnaast is het Europese betalingsverkeer erg afhankelijk van een aantal grote niet-Europese bedrijven. Op dit moment zijn dat Amerikaanse kaartmaatschappijen. In de toekomst zouden ook Amerikaanse techreuzen meer invloed kunnen krijgen. Meer autonomie is gewenst. “Binnen Europa moeten we een eind maken aan de lappendeken die de betaalmarkt soms nog is en beter samenwerken om internationale uitdagingen het hoofd te bieden”, aldus Ria.
Een andere belangrijke internationale ontwikkeling is de opkomst van stablecoins. Dit zijn crypto’s die gekoppeld zijn aan bijvoorbeeld de euro of dollar. Dit moet ervoor zorgen dat ze – in tegenstelling tot ‘gewone’ crypto’s – een stabiele waarde hebben. De aanbieders ervan hopen dat dit stablecoins geschikt maakt als betaalmiddel. Maar in de praktijk kennen ze op dit moment ook veel risico’s. Zo zijn stablecoins lang niet altijd zo stabiel als je zou verwachten. DNB vindt dat er op internationaal niveau moet worden gekeken naar regulering hiervan. Als stablecoins goed functioneren, kunnen ze namelijk wel helpen het internationale betalingsverkeer goedkoper, sneller en transparanter te maken.
DNB heeft dus een boel aandachtspunten en acties voor de komende jaren vastgesteld. Die hebben uiteindelijk allemaal hetzelfde doel, vertelt Melanie: “De tevredenheid over en het vertrouwen in ons betalingsverkeer zijn hoog. Je hoort er eigenlijk nooit iets over en dat komt doordat het zo goed werkt. Nederlandse consumenten geven hun bank- en betaaldiensten gemiddeld een 7,7. En 74% heeft veel of zeer veel vertrouwen in het betalingsverkeer. Dat willen we zo houden.”
Meer weten? Lees DNB’s Visie op Betalen 2022-2025 of het persbericht hierover.
‘Waarom hebben we digitaal centralebankgeld nodig? Om de aansluiting met de samenleving te behouden. Om strategische autonomie na te streven. En om de toegang tot publiek geld in stand te houden in een steeds verder digitaliserende wereld.’
Lees meer Publiek geld: bij de tijd blijven
Ruim zeven van de tien betalingen aan de kassa waren in 2023 contactloos. Het traditionele insteken van een pinpas doen we steeds minder. Dit blijkt uit jaarlijks gezamenlijk onderzoek van Betaalvereniging Nederland en De Nederlandsche Bank.
Lees meer Mobiel betalen in opmars
Het totaal aantal winkeliers en dienstverleners waar je niet met cash kunt betalen is ongewijzigd gebleven ten op zichte van vorig jaar. Maar in sommige sectoren zien we verschuivingen. Bij 25% van de parkeergelegenheden kun je niet meer contant betalen, een jaar geleden was dat nog 16%.
Lees meer Terugloop cash aan kassa gestagneerd, behalve bij parkeren, bioscoop en apotheek
In ons land betalen samenwonende vrouwen vooral de huishoudelijke kosten, zoals boodschappen, en mannen de grotere uitgaven, zoals hypotheekaflossing en belastingen. Maar dat is aan het veranderen: bij jongere generaties zijn die verschillen aanzienlijk kleiner, blijkt uit onderzoek van DNB.
Lees meer Wie betaalt wat? Traditionele rolverdeling verdwijnt bij jongere generaties
