In het vierde kwartaal van 2023 hebben buitenlandse multinationals ruim € 300 miljard aan ‘doorstroomactiviteiten’ vanuit Nederland naar het buitenland verplaatst, zo blijkt uit cijfers van DNB. Deze verplaatsingen duiden op aanpassingen van bedrijfsstructuren. Dit is mogelijk het gevolg van de invoering van een minimumbelasting dit jaar voor deze internationale ondernemingen.
Binnenlandse en buitenlandse multinationals spelen een grote rol in de Nederlandse economie. De Nederlandse betalingsbalansstatistiek maakt zichtbaar dat de grensoverschrijdende investeringen van deze bedrijven groot zijn: Nederland staat al jarenlang in de wereldwijde top 5 van landen met de grootste directe investeringsposities.
Bij De Nederlandsche Bank stellen we onafhankelijk statistieken op over de Nederlandse financiële sector en economie. Dit artikel is gebaseerd op die cijfers. Meer informatie over onze statistieken en alle dashboards vind je op de Statistiek homepage.
Deels komt dit doordat Nederland voor veel multinationals een tussenstation is voor investeringen in andere landen. In deze gevallen komen investeringen bijvoorbeeld vanuit buitenlandse moedermaatschappijen Nederland binnen en verlaten ze het land direct weer als uitgaande investeringen in buitenlandse dochtermaatschappijen. Dit fenomeen van kapitaal dat door Nederland loopt wordt ook wel ‘doorstroom’ genoemd.
In het vierde kwartaal rapporteerden Nederlandse financiële holdings en bedrijven relatief veel negatieve directe investeringstransacties. Bij dit soort transacties worden bijvoorbeeld investeringen ongedaan gemaakt of leningen tussen bedrijfsonderdelen afgelost. De totale waarde van deze transacties was ongeveer € -310 miljard. Het grootste deel van deze transacties vond plaats bij Nederlandse financiële holdings en zogenoemde special purpose entities, die veelal onderdeel zijn van de concernstructuur van multinationals. De totale omvang van deze sectoren nam hierdoor met ongeveer 8% af.
Dit soort transacties kan duiden op aanpassingen in de internationale bedrijfsstructuur van multinationals. Aangezien zowel de activa (bezittingen) als de passiva (schulden) uit Nederland werden verplaatst, is het aannemelijk dat de gerapporteerde transacties met name betrekking hebben op bedrijfsonderdelen die gebruikt worden voor doorstroomactiviteiten.
Eén mogelijke verklaring voor de negatieve directe investeringen is de invoering van een wereldwijde minimumbelasting van 15% op de winsten van multinationals. Deze belastingregel, die sinds dit jaar door zo'n 140 landen is ingevoerd, kan ondernemingen ertoe aanzetten om hun internationale bedrijfsstructuren te herzien.
Omdat de negatieve transacties zowel de activa als de passiva betreffen, hebben deze nauwelijks impact op het netto extern vermogen van Nederland. Het netto extern vermogen is het saldo van wat Nederland tegoed heeft van het buitenland (vorderingen) en wat het buitenland tegoed heeft van Nederland (verplichtingen). Dit saldo steeg in het vierde kwartaal met € 46 miljard ten opzichte van een kwartaal eerder, naar € 743 miljard. Dit komt vooral doordat Nederlandse pensioenfondsen de waarde van hun buitenlandse bezittingen zagen toenemen door stijgende beurskoersen en een in waarde toegenomen derivatenpositie.
Het saldo lopende rekening beschrijft het verschil tussen de ontvangsten uit het buitenland en de uitgaven aan het buitenland. Het saldo steeg met € 2 miljard ten opzichte het vierde kwartaal van 2022, naar € 23 miljard.
De lopende rekening omvat internationale handel in goederen en diensten, en inkomenstransacties zoals bijvoorbeeld rente, dividend en pensioenuitkeringen.
De jaar-op-jaartoename in het vierde kwartaal van 2023 is vooral het gevolg van een hoger uitvoeroverschot. Deze steeg vooral door de handel in goederen: het goederensaldo nam met € 1,6 miljard toe. Onderliggend nam de waarde van zowel de invoer als uitvoer af, met name door lagere energieprijzen.
Het saldo lopende rekening werd in de afgelopen kwartalen daarnaast opwaarts beïnvloed door grensoverschrijdende rente-inkomsten van Nederlandse instellingen zoals pensioenfondsen.
Sinds 2022 heeft de ECB in een aantal stappen de beleidsrentes verhoogd om de inflatie in het Eurosysteem te beteugelen. Nederland bezit meer rentedragende posities (deposito’s, schuldpapier en leningen) in het buitenland dan andersom het geval is, wat betekent dat Nederland in de regel meer rente uit het buitenland ontvangt dan dat het aan het buitenland is verschuldigd.
Dankzij deze netto-positie profiteren Nederlandse financiële instellingen van de recente rentestijgingen. De netto rente-inkomsten van en naar het buitenland zijn de afgelopen kwartalen opgelopen van ongeveer € 2 miljard naar circa € 7 miljard.
In de betalingsbalans zijn deze rente-inkomsten opgenomen in de primaire inkomensrekening, samen met bijvoorbeeld bedrijfswinsten van multinationals vanuit en naar het buitenland. Ondanks de stijgende rente-inkomsten was het totaal van de primaire inkomensrekening negatief in het vierde kwartaal van 2023. Hierbij kent het saldo van de bedrijfswinsten van multinationals een grillig patroon: waar deze in het derde kwartaal van 2023 nog een positieve bijdrage leverde van meer dan € 9 miljard aan het saldo primaire inkomens, bedroeg het saldo in het vierde kwartaal van 2023 bijna € -6 miljard, vergelijkbaar met het vierde kwartaal een jaar geleden.
Het inkomen uit buitenlandse directe investeringen in Nederland dat doorstroomt naar landen met een laag belastingtarief ligt sinds 2020 structureel lager dan voorheen, blijkt uit nieuwe cijfers van DNB. De inkomensstromen met andere landen bleven in dezelfde periode stabieler.
Lees meer Doorstroom naar belastingparadijzen structureel gedaald
Op 7 november was Klaas Knot te gast bij Room for Discussion, het interviewprogramma van studenten van de Universiteit van Amsterdam. Over de uitdagingen op het gebied van monetair beleid, economische groei, financiële stabiliteit en inflatiebestrijding.
Lees meer Klaas Knot te gast bij Room for Discussion (studenten UvA)
‘Gezien de toenemende cyberrisico's moeten we blijven werken aan het verkleinen van de kans op cyberaanvallen en tegelijkertijd onze weerbaarheid tegen de mogelijke gevolgen ervan vergroten.’, aldus Olaf Sleijpen op het IIF International Accounting and Reporting Forum.
Lees meer Risico's voor de financiële stabiliteit in het najaar van 2024
De toegenomen internationale spanningen kunnen een impact hebben op financiële instellingen. Dat zegt De Nederlandsche Bank vandaag bij de presentatie van haar toezichtvisie voor 2025-2028 en een studie naar de effecten van geopolitieke risico’s op financiële instellingen.
Lees meer Groeiende geopolitieke risico’s hebben impact op de financiële sector
