De Europese Centrale Bank kan met verkrappend monetair beleid de hoge inflatie omlaag brengen, maar dat is effectiever als begrotingsbeleid ook restrictief is. Dit blijkt uit nieuw onderzoek door economen van DNB en Radboud Universiteit. Voor het garanderen van prijsstabiliteit is monetair beleid dus gebaat bij begrotingsbeleid dat dezelfde kant op beweegt. Er is sprake van een verkrappend monetair beleid wanneer de rente wordt verhoogd. Bezuinigingen en/of lastenverzwaringen zijn uitingen van een restrictief begrotingsbeleid.
Na de Europese schuldencrisis in 2012 voerde de Europese Centrale Bank (ECB) een verruimend monetair beleid. Tegelijkertijd werd er door veel Europese overheden fors bezuinigd. Deze bezuinigingen, die vanuit nationaal perspectief misschien wel verstandig waren (zeker in landen met hoge overheidsschulden), stonden dus haaks op het monetaire beleid en gingen gepaard met een lange periode van lage inflatie en tegenvallende groeicijfers. De beleidsreactie op de pandemie in 2020 was daarentegen een stuk harmonieuzer: de ECB en overheden reageerden met verruimend monetair- en begrotingsbeleid, wat bijdroeg aan een spoedig economisch herstel. Op dit moment staat het eurogebied opnieuw voor grote uitdagingen door de energiecrisis en de hoge inflatie. Om deze hoge inflatie de kop in te drukken heeft de ECB de rente fors verhoogd en de aankoopprogramma’s versneld afgebouwd, maar ook dit keer zal de effectiviteit van monetair beleid mede afhankelijk zijn van het gevoerde begrotingsbeleid door Europese overheden.
Bij verkrappend monetair beleid verhoogt de centrale bank de rente om daarmee de inflatie te verlagen, onder andere via een daling van de consumptie. Deze consumptie wordt sterk beïnvloed door het financiële vermogen van huishoudens. Zowel monetair- als begrotingsbeleid beïnvloeden dit vermogen. Zo leiden renteaanpassingen door de ECB tot veranderingen in de rente-inkomsten op spaargelden en tot waardeveranderingen van aandelen en onroerend goed. Aanpassingen door overheden van belastingtarieven, toeslagen en subsidies beïnvloeden eveneens het vermogen en besteedbaar inkomen van huishoudens. Als begrotingsbeleid verruimend is en een sterk positief vermogenseffect heeft, kan dit het effect van verkrappend monetair beleid op consumptie en inflatie dempen.
Nieuw onderzoek door economen van DNB en Radboud Universiteit bevestigt het belang van begrotingsbeleid voor de effectiviteit van monetair beleid in de praktijk. Met een econometrisch model wordt voor een groep van tien eurolanden, inclusief Nederland, het effect van een monetaire verkrapping op inflatie geschat, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen tijden van verkrappend en verruimend begrotingsbeleid. Als de monetaire verkrapping samengaat met verkrappend begrotingsbeleid is er sprake van een grotere daling in inflatie dan wanneer monetair- en begrotingsbeleid tegen elkaar in werken (figuur 1). Uit het onderzoek blijkt ook dat het verschil in het effect op inflatie groter is tijdens een economische crisis en wanneer de verruiming in begrotingsbeleid wordt veroorzaakt door een toename in de overheidsuitgaven (in plaats van een daling in de belastingen).
Figuur 1 - Gemiddelde reactie inflatie op verkrapping monetair beleid
Toelichting: De figuur toont de gemiddelde reactie van inflatie op een monetaire beleidsschok van één standaardafwijking over een periode van 3 jaar. Verticale as = procent punten.
De resultaten uit het onderzoek laten zien dat de huidige hoge inflatie sneller omlaag gebracht kan worden als monetair- en begrotingsbeleid dezelfde kant op bewegen. Als Europese overheden en de ECB daarentegen in tegengestelde richting bewegen (zoals na de Europese schuldencrisis), dan kan het zijn dat de inflatie langer hoog blijft. Hierdoor zal de ECB de rente langer hoog moeten houden of deze nog verder moeten verhogen om inflatie terug te brengen naar de doelstelling van 2% op de middellange termijn.
De hoge inflatie heeft een sterke invloed gehad op de recente loongroei. Over het algemeen werkt de stijging van de lonen echter niet volledig door naar de prijzen, wat aangeeft dat de kans op het ontstaan van een loon-prijsspiraal klein is. Dat blijkt uit een nieuwe Analyse van DNB.
Lees meer Nieuw onderzoek bevestigt kleine kans op loon-prijsspiraal
‘De inflatie is weer bijna onder controle, zonder dat we noemenswaardige schade aan de economie hebben toegebracht in de vorm van een echte recessie. Volledige werkgelegenheid is behouden.’ Dat zei Klaas Knot in een interview met Marijn Jongsma en Joost van Kuppeveld van Het Financieele Dagblad.
Lees meer Interview Klaas Knot in Het Financieele Dagblad
Op 16 januari 2024 schoof Klaas Knot, samen met Pieter Hasekamp van het Centraal Planbureau en Bas van den Dungen van het ministerie van Financiën, aan bij de formatiegesprekken om te spreken over de stand van de economie.
Lees meer Slideshow Klaas Knot bij de formatiegesprekken
Interview met Klaas Knot door Peet Vogels van het Algemeen Dagblad. Gepubliceerd op 23 december 2023.
Lees meer Interview klaas Knot in het AD
