© DNB
HUIVER VOOR PAPIEREN VIJFJES – kopte kranten in december 1966. In Maastricht weigerden winkeliers de nieuwe vijf guldenbiljetten van DNB te accepteren. De “kraakheldere en ongevouwen biljetten” wekten achterdocht en de gekleurde VIJF was toch zeker wel een misdruk. Dit biljet moest wel een “reclame foefje of een mop” zijn! Maar niets bleek minder waar. Het vijf gulden biljet was wel degelijk een officiële uitgave van DNB. Wel was het de laagste denominatie ooit en daar moest het publiek kennelijk nog even aan wennen.
© DNB
Waarom gaf DNB eigenlijk opeens een f 5 biljet uit? Door de Tweede Wereldoorlog was er zilverschaarste ontstaan in Nederland. Dit leidde tot tekorten aan de (toen nog) zilveren guldens en rijksdaalders. Dit tekort was het ministerie van Financiën tegengegaan door muntbiljetten van f 1 en f 2,5 uit te geven. Zo kon men in het betalingsverkeer alsnog gebruik maken van lagere waardes. Rond de jaren ’60 daalde de tekorten waardoor er weer ruimte ontstond om zilveren munten uit te geven. Hierom besloot Financiën de uitgifte van haar muntbiljetten ook terug te brengen en uiteindelijk te stoppen. In overleg tussen DNB en Financiën werd besloten te beginnen met een f 5 DNB bankbiljet. De f 5 zou het intrekken van de muntbiljetten moeten compenseren maar ook bleek uit opiniepeilingen dat ruim de helft van de Nederlanders voor invoering was.
DNB greep haar kans om maar meteen een nieuwe serie biljetten te beginnen: de Erflaters II. Deze serie zou een nationaal thema hebben, bereikt door het weergeven van historische figuren, maar moest het publiek ook op een eigentijdse manier aanspreken. Op de f 5 zien we op de voorzijde Joost van den Vondel (1587-1679), de Nederlandse ‘prins der dichters’, naar wie ook het Amsterdamse Vondelpark is vernoemd. Het watermerk is een inktkoker met ganzenveer en een rol papier, een verwijzing naar deze ‘grootste schrijver en dichter’ uit de Nederlandse taal.
Maar dit biljet is op meer manieren met Vondel en Amsterdam verbonden. Op de keerzijde zien we namelijk een ontwerp geïnspireerd door de allereerste Amsterdamse stadsschouwburg: de Schouwburg van Van Campen, gebouwd aan de Keizersgracht in 1637. Deze schouwburg opende met een speciaal door Vondel geschreven toneelstuk. Tegenwoordig is er weinig van het complex meer te zien. Het gebouw brandde namelijk af in 1772. Wel is de Schouwwburgpoort vandaag de dag nog te zien (zie afbeelding). Ik hoor je denken: hoe wist Oxenaar hoe deze schouwburg eruit zag als hij 200 jaar eerder afbrandde?! De eigenzinnige ontwerper was de historische archieven ingedoken en haalde zijn inspiratie uit een gravure gemaakt in 1658 door Salomon Savery (zie afbeelding), die het gebouw zelf nog moet hebben gezien.
Het zal je misschien opgevallen zijn dat dit Erflater biljet qua ontwerp iets afwijkt van de andere Erflater biljetten Frans Hals f 10 en Spinoza f 1.000. Waarom? Technologie stond niet stil. Ontwikkelingen in geldsortering volgden elkaar in rap tempo op. Zo bleek dit biljet al na een paar jaar niet meer geschikt te zijn voor de mechanische sortering. Reden om in 1973 een nieuwe f 5 Vondel II te ontwerpen. Zou het publiek wel zijn bijgekomen van de eerste huiver van dit nieuwe biljet? Het lijkt er wel op: Nederlanders ervaarden het namelijk als een gemakkelijk betaalmiddel!
De f 5 circuleerde van 19 december 1966 tot 1 mei 1995. Het biljet ondertekend door DNB-president Holtrop. Tot 1 januari 2025 kan dit biljet nog ingewisseld worden bij de Kasbalie van DNB.
Meer lezen?
De waarde van geld is onderhevig aan tal van factoren en fluctueert voortdurend. Het gaat mis wanneer de waarde te snel stijgt. Dit fenomeen staat bekend als inflatie.
Lees meer Inflatie: ouder dan de weg naar Rome!
Iedereen kon in 2023 meedenken over het thema van de nieuwe serie eurobiljetten. De Europese Centrale Bank (ECB) riep eurogebruikers op hun mening te geven via een online enquête.
Lees meer Wat komt er allemaal kijken bij het ontwerpen van een nieuw bankbiljet?
Digitale alternatieven rukken op en verdringen munten en bankbiljetten in het betalingsverkeer. Betalen met je pasje, telefoon of horloge, het kan bijna overal. Kortom: de innovaties in betaalmiddelen volgen elkaar in rap tempo op. Hoe reageerden we vroeger eigenlijk op nieuwe betaalmiddelen?
Lees meer Het Nederlandse bankbiljet: vertrouwen is goed, controle is beter
Wat heeft Dire Straits’ Money for Nothing gemeen met het Nederlandse biljet f 25 Roodborstje? Het f 25 biljet van Jaap Drupsteen en de beroemde videoclip van de rockband zijn beide ontworpen met behulp van dezelfde computer: de Quantel Paintbox.
Lees meer Het Roodborstje f 25 (1989)
